دانشگاه علوم پزشکی بوشهر معاونت امور بهداشتی

Transkript

1 دانشگاه علوم پزشکی بوشهر معاونت امور بهداشتی مدیریت خدمات بهداشتی در حوادث و بالیا کارشناس برنامه مهندس کورش نخعی

2 K 2

3 اصطالحات - ارزیا یب : Assessment فرایند تعیین اثرات یک بالیا یک رویداد در جامعه احتیاجات فوری و اقدامات اضطراری. - ارزیا یب خطر : Hazard Assessment فرایند برآورد احتمال وقوع یک پدیده بالقوه مخرب با شدت معین در زمان مشخص. - ارزیا یب خطر احتمالی Risk Assessment ناشی از بالیا که قابل پیشبینی در مکانه یا : فرایند تعیین ماهیت و میزان خاص و در طی یک دوره معین باشد. زیانه یا - آسیبپذیری : Vulnerability میزان خسارات و اختالالت احتمالی وارده به جامعه بناها خدمات و یا محیط جغرافیا یئ براثر خطرات مجاورت بازمینهای مخاطرهآمیز یا نواحی بالخیز. مصیبتبار و بر اساس ماهیت ساختار و - آمادگی در مقابل بالیا : Disaster Preparedness اقداماتی که آمادگی و توانائی جامعه را در پیشبینی یک تهدید قریبالوقوع و پاسخ به و مقابله با اثرات بالیا تضمین میکند. - بالیا : Disasters رخدادهایی هستند که اوضاع طبیعی موجود را به هم میریزند و سطحی از رنجش را ایجاد میکنند که از ظرفیت و تطابق جامعه تحت تأثیر فراتر میرود. - بالیای ساخت بشر : Human-made Disasters بالیا و یا وضعیتهای اضطراری که دلیل اصلی و مستقیم وقوع آنها اعمال شناختهشده بشر خواه عمدی و خواه سهوی باشد. - تجزیهوتحلیل آسیبپذیری : Vulnerability Analysis فرایند برآورد آسیبپذیری عناصر معینی که در معرض خطر احتمالی ناشی از وقوع خطرات مصیبتبار بالقوه هستند. 3

4 - کاهش اثر بالیا : Disaster Mitigation فرایند برنامهریزی و بهکارگیری اقداماتی که برای کاهش خطرات احتمالی بالیا استفاده میشود. - خطر : Hazard پدیده بالقوه مخرب و یا رویداد مخاطرهآمیز که احتمال وقوع طی زمان مشخص و در مکان معین با شدت و قدرت معین دارد. خطر: تابعی است از اثرات مخرب مخاطرات و آسیبپذیری جامعه به میزان آمادگی و ظرفیت پاسخ آن. خطر مخاطره آسیبپذیری آمادگی = - خطر احتمالی : Risk زیانهای پیشبینیشده ناشی از وقوع یک پدیده خاص. - زیانها/اثرات پیشبینیشده : Expected Losses/Effect تعداد تلفات جانی و مقدار خسارات وارده به اموال و اختالل در خدمات اساسی و فعالیتهای اقتصادی پیشبینیشده براثر وقوع یک خطر. اثرات طبیعی عملی و اقتصادی را هم دربر میگیرد. - کاهش خطر احتمالی : Risk Reduction اقداماتی که در درازمدت برای کاهش میزان و یا زمان اثرات نامطلوب بعدی خطرات مصیبتبار غیرقابلاجتناب و یا غیرقابل پیشگیری در جامعهای که در معرض خطر احتمالی است به عمل میآید. - کشیدن نقشه خطر : Hazard Mapping فرایند تعیین محل جغرافیا یئ و شدت پدیدههای خاص که ممکن است تهدیدی برای فعالیتهای اقتصادی باشد. مردم اموال ساختمانهای زیر بنائی و 4

5 - کشیدن نقشه خطر احتمالی : Risk Mapping ارائه نتیجه ارزیا یب خطر بر روی نقشه با نشان دادن سطح زیانهای پیشبینیشده که میشود برای یک مکان خاص در یک دوره خاص و درنتیجه وقوع یک بالی مصیبتبار خاص پیشبینی کرد. - مدیریت بالیا : Disaster Management تمام جنبههای برنامهریزی و مقابله با بالیا و اقدامات قبل و بعد از بالیا را نیز دربر میگیرد. تعریف بحران: بحران حوادثی است که در اثر رخدادها و عملکردهای طبیعی و انسانی بهطور ناگهانی به وجود میآید مشقت و سختی ر ا به یک مجموعه یا جامعه انسانی تحمیل میکند و برطرف کردن آن نیاز به اقدامات اضطراری فوری و فوقالعاده دارد. مدیریت بحران: فرایند عملکرد و برنامهریزی مقامات دولتی و دستگاههای اجرایی دولتی و عمومی است که با مشاهده تجزیهوتحلیل بحرانها بهصورت یکپارچه جامع و هماهنگ با استفاده از ابزارهای موجود تالش میکنند از بحرانها پیشگیری نمایند یا در صورت بروز آنها در جهت کاهش آثار آمادگی الزم امدادرسانی سریع و بهبود اوضاع تا سطح وضعیت عادی تالش نمایند. مدیریت مخاطرات: فرآیندی است که سطح تحمل یک خطر مشخص را در جامعه شناسایی میکند و این اطالعات در جهت تصمیمگیری برای اقدامات مربوطه به کاهش اثرات مخاطرات و مقابله با آنها به کار میبرد. این فرآیند با توجه به منابع و هزینههای کاهش مخاطرات انجام میگیرد. امداد و نجات: عملیات امداد و نجات بهعنوان بخش عمده مرحله مقابل شامل جستجو نجات ارائه کمکهای اولیه انتقال مجروحان تا نزدیکترین و اولین مرکز درمانی تغذیه اضطراری تأمین سرپناه اضطراری تخلیه جمعیتها تأمین امکانات اولیه و دریافت و 5

6 توزیع کمکهای فردی و اقالم اهدایی سازمانهای غیردولتی داخلی خارجی و بینالمللی است. موضوع فعالیتها مجموعه و اقدامات مشمول این طرح عبارتاند از: پیشگیری : مجموعه اقداماتی است که پیش هنگام و پس از وقوع بحران باهدف جلوگیری از وقوع مخاطرات و یا کاهش آثار زیانبار آن انجام میشود. آمادگی: مجموعه اقداماتی است که توانایی جامعه «دولت و مردم«را در انجام مراحل مختلف مدیریت بحران افزایش میدهد. آمادگی شامل جمعآوری اطالعات پژوهش برنامهریزی ایجاد ساختار مدیریتی آموزش تأمین منابع تمرین و مانور است. آموزش شامل جمعآوری اطالعات پژوهش برنامهریزی ایجاد ساختار مدیریتی آموزش تأمین منابع تمرین و مانور است. مقابله : ارائه خدمات اضطراری به دنبال وقوع بحران است باهدف نجات جان و مال انسانها تأمین رفاه نسبی برای آنها و جلوگیری از گسترش خسارت مقابله شامل امداد و نجات بهداشت درمان تأمین امنیت ترابری ارتباطات دفع مواد زائد جامد دفع فاضالب و مهار آتش است. مقابله مرحلهای است از چرخه مدیریت بحران که اغلب بیشترین توجه و منابع را به خود جلب میکند. طی این مرحله خدمات بهداشت محیط میتواند تأثیر بسزایی بر سالمتی و رفاه داشته باشد. اما چگونگی پاسخ در روزهای سخت آزمونی است در خصوص اقدامات آمادگی و کاهش خطرات و همچنین نحوۀ پاسخدهی در شرایط اضطرار تأثیر قابلتوجهی در برگشت به حالت عادی و برنامهه یا توسعه در آینده خواهد داشت. مقابله شامل ارزیا ی ب طراحی و اقدام میباشد و این مرحله مرتبا بازبینی و با توجه به ظرفیته یا موجود و نیازها پاسخ مناسب داده میشود. این امر با ارزیا یب اولیه شروع میشود. ارزیا یب 6

7 بعد از بال اقدام سریع و کارآمد برای نجات زندگی افراد حفظ سالمت و تثبیت موقعیت بهمنظور پیشگیری از وخیمتر شدن اوضاع ضروری است. اما حتی در یک اضطرار شدید یک ارزیا یب هرچند مختصر برای کسب اطمینان از مؤثر بودن اقدامات انجامشده ضروری است. دو نوع ارزیا یب وجود دارد یکی ارزیا یب سریع که برای تعیین ماهیت و اندازه اضطرار و نیازهای احتمالی به کمک و دیگر ارزیابیهای دقیق و ریز که برای طراحی اجرا و هماهنگی یک پاسخ بکار میرود. انواع دیگر ارزیا یب همچون ارزیا یب مستمر (یع ین نظارت) و ارزیا یب ه یا که برای بازسازی و نو توانی بعد از حادثه بکار میرود ضرورت دارند. ارزیا یب اولیه باید سریع بوده و اطالعات الزم برای آغاز یک پاسخ مناسب را فراهم کند. در مواقع اضطرار نهچندان حاد یا بعدازاینکه موقعیت حاد تا حدی ثبات یافت ارزیا یب مفصلتری برای طراحی اقدامات طوالنیمدت با تدارک کافی برای نظارت و مدیریت موردنیاز میباشد. در خصوص برنامهه یا بازسازی و نو توانی ارزیابیهای جامعتری نیاز است. ارزیا یب به هر شکلی که باشد الزم است اطالعات بهسرعت جمعآوری و منتقل شوند تا مشخص شوکه چه اقداماتی باید انجام شود و چرا به اهداف ارزیابیهای اضطرار ارزیابیهای اضطرار باید امکان موارد زیر را فراهم کند: - اتخاذ تصمیم اولیه در خصوص اینکه آیا مساعدت از سوی دیگران الزم است یا خیر - تصمیمگیری در خصوص اینکه آیا ظرفیت محلی پاسخگوی نیازها میباشد یا نیاز منابع خارجی وجود دارد - تعیین الویت ها برای اعمال مداخالت و استراتژی مداخله شناساییشده. - شناسایی منابع ضروری. - جمعآوری اطالعاتپایه برای تسهیل در کار نظارت. - جمعآوری اطالعات برای جمعآوری منابع مالی و اقدامات حمایتی. فرایند ارزیا یب بهرهگیری از فرایندها و قالبه یا گزارش استاندارد برای انجام ارزیا ی ب باعث حصول اطمینان از بیطرف بودن و جلب پاسخ بشردوستانه بیشتر خواهد شد. ارزیا یب باید قبل از 7

8 اقدامه یا میدانی باشد قابلدرک باشد. تیم ارزیا یب ها ارزیا یب زیرساخته یا یک اغلب با و بهداشت محیطی اطالعات درست و دقیق در مورد بالیایی اطالعات با همچون سیل اطالعات اطالعات طوری باید تعیین و آموزشه یا مرور مختصر در مورد ناحیه ابتدائی از طریق از منطقه که ممکن است از تصاویر مصیبتزده ثبت شود که توسط افراد ماهوارهای تصمیمگیرنده الزم در این خصوص را ببینند. و جمعیت صدمهدیده ترکیب موقعیت و شاخصی برای صدمات و نیازهای احتمالی باشد. ارزیا یب ک یل میدانی با شناسایی هوائی منطقه یا یک دید ک یل قابلدستیا یب شود مصیبتزده نوع بال و باشند آغاز میتواند است وقتی مروری میشوند. ک یل این از منطقه از یک نقطه مرتفع مثل تپه یا ساختمان بلند آغاز میشود کار بیرون از منطقه با همکاران محلی میتواند تصویر را بدهد. این کار باعث میشود نیازهای مبرم مشخص گردد. اقدام مربوط به تعداد افراد مصیب زده بیخانمان شده کشتهشده و آسیبدیده تعداد خانهها و ساختمانهای ویرانشده میباشد. و تأثیر شدید بال روی و آب تأمین منابع بهداشت اطالعات در دسترس بازسازی: بازگرداندن شرایط یک منطقه آسیبدیده پس از بحران به شرایط عادی با در نظر گرفتن ویژگیهای توسعه پایدار و کلیه ضوابط ایمنی است. اقدامات بهداشتی در شرایط اضطراری بال بال موقعیتی است که باعث سطحی از خرابی و ویرانی و چنان تأثیری بر جامعه میگذارد که واکنش نشان دادن نسبت به آن خارج از توان است. پراکندگی جغرافیایی بالیا در اقصی نقاط جهان فرق میکند زیرا بعضی بالیا درحالیکه درجایی بسیار رایج هستند درجاهای دیگر ممکن است خصوصیات بالیا 8

9 با توجه به اینکه اغلب بالیا ناشی از حوادث طبیعی میباشند اما بعضی از بالیا حاصل تکنولوژی و فعالیتهای انسانی شامل حادثه راکتورهای هستهای حوادث کارخانهها نشت و ریزش نفت حوادث بنایی تصادفات هوایی قطار اتومبیل اتوبوس کشتیها و... جزء بالیای ساخت دست بشر هستند. با توجه به اینکه کوهه یا آتشفشانی ایران مدتهای مدیدی خاموش و غیرفعالاند و اصوال طوفان گردباد صاعقه کوالک و بوران ازنظر اقلیمی از عوامل تهدیدکننده سرزمین ما بهحساب نمیآیند لذا دو عامل از بالیای طبیعی در ایران زلزله و سیل میباشند. کنفرانس جهانی کاهش بالیا طبیعی که 42 می در یوکاهامای ژاپن برگزار شد نیمه دوم دهه 1991 تا 4222 را بهعنوان اجرای برنامهه یا عملیاتی کاهش اثرات بالیای طبیعی اعالم داشته و طی دستورالعمل 12 مادهای استراتژی عملیات را مشخص ساخته است. قربانی یا حادثهدیده قربانی فردی است که دچار صدمه یا مرگ درنتیجه تأثیر مستقیم بال شده است. اگرچه اغلب وقایع بزرگ بدون مصدومیت و تلفات جانی اتفاق میافتد ولی اغلب رایج است که خصوصیات فاجعه را از تعداد قربانیان مشخص میکنند. اگر تعداد بیش از 4 نفر و کمتر از 122 نفر باشد بال بهعنوان واقعه چند مصدومی گفته میشود درحالیکه همین نوع واقعه ممکن است در جامعه کوچک یا متوسط ازنظر اندازه سیستم مراقبتهای بهداشتی را تحتفشار قرار بدهد و اگر بالیا باعث مصدومیت و مرگ بیش از 122 نفر شود به آن حادثه با تلفات سنگین گفته میشود که اغلب باعث از بین بردن و تحتالشعاع قرار دادن منابع حتی در شهرهای بزرگ میشود. آمادگی در مقابل با قربانیان زیاد برای همه جوامع جزء ضروریات و نیازهای اساسی است. وسعت وسعت بال میزان تأثیر آن را چه ازنظر جغرافیایی و چه ازنظر تلفات نشان میدهد. ویرانی یک ساختمان 022 واحدی چندطبقه وسعت بیشتری از فروریختن یک پل که تنها دو اتومبیل در هنگام ریزش از آن عبور میکردهاند دارد. 9

10 شدت شدت یک بال شامل سطوح خرابی و ویرانی است که بر جای میگذارد برای مثال یک زلزله با شدت ریشتر مشابه خرابی بیشتری را در یک مرکز شهری دارد تا در یک بیابان. تعریف بالیای طبیعی بالیای طبیعی عملی از طبیعت است با چنان شدتی که وضعی فاجعه انگیز ایجاد کند در این وضع شیرازه زندگی روزمره ناگهان گسیخته شده و مردم دچار رنج و درماندگی میشوند و درنتیجه به غذا پوشاک سرپناه مراقبتهای پزشکی و پرستاری و سایر ضروریات زندگی همچنین به محافظت در مقابل عوامل و شرایط نامناسب محیط محتاج میگرداند. تعریف کرد ولی آسیبدیده بر اساس جمعیت یا منطقه نمیتوان وضع اضطراری وضع اضطراری را هنگامیکه منابع عادی خدمات بهداشتی وامدادی محلی یا ملی کافی نباشد و برای مقابله با آن باید از منابع اضطراری محلی یا بینالمللی کمک گرفته شود میتوان گفت که وضع اضطراری وجود دارد. اثرات بالیا جنبه محیطی: ویران شدن خانهها آسیب دیدن ساختمانها کمیت و کیفیت آب مصرفی و مواد غذایی اجساد انسانها و حیوانها. جنبه بهداشتی: چهار نوع آسیب روانی عاطفی بیماریهای همهگیر و جنبه اجتماعی جنبه اقتصادی جنبه مدیریتی و اجرائی بیماریهای جسمی ایجاد میشود. 11

11 مراحل مقابله با بالیا اداره بالیا دارای چهار مرحله است: مرحله پیشگیری در این مرحله انتظار وقوع بالیا نمیرود و یا پیشبینی نمیشود. وظیفه اصلی در این مرحله مشخص کردن عوامل خطر جامعه و تهیه و اجرای برنامههایی برای پیشگیری از وقوع بال است. که شامل نمایش برنامههای از طرف دولت محلی مراقبین بهداشت سرویسهای خدمات اجتماعی پلیس آتشنشانی کارخانههای بزرگ روزنامهها محلی و گروههای داوطلب است. البته به دلیل آنکه بعضی از بالیا ازجمله سیل زلزله طوفان قابل پیشبینی نیستند و نمیتوان از وقوع آنها پیشگیری نمود تمرکز برنامهها در این قسمت بر روی کاهش اثرات مخرب بالیا است. مرحله آمادگی فعالیت این مرحله شامل برنامهریزی جهت حفظ جان انسانها و به حداقل رساندن جراحات و صدمات احتمالی است و شامل تدابیری برای ارتباطات تخلیه نجات و مراقبت از مصدومین است. هر برنامهای باید شامل نحوه دسترسی به وسایل و تجهیزات دارو و حتی غذا آب پاکیزه پتو و سرپناه و... میباشد. مرحله واکنش مرحله واکنش درست در لحظه وقوع بال شروع میشود و برنامههای مرحله آمادگی بهطور مؤثر و باهدف نجات جان قربانیان و پیشگیری از صدمات و جراحات بیشتر اجرا میشود. فعالیتهای مرحله واکنش شامل نجات جان مصدومین تریاژ برقراری ثبات در منطقه 11

12 انتقال مصدومین و درمان در بیمارستانهای موضوعی همچنین این مرحله شامل یافتن و مراقبت از فوتشدگان آگاه کردن و مراقبت از خانوادهها و دوستان فوتشدگان آگاه کردن و مراقبت از خانوادهها و دوستان فوتشدگان و اقدامات حمایتی شامل تهیه غذا آب سرپناه برای قربانیان و... میباشد. مرحله بهبودی اقدامات در طی بهبودی یعنی ختم و رفع بال تا پایان عملیات امداد که باید هرچه سریعتر با عملیات و تعمیر بازسازی دنبال شود. شامل ادامه نجات و مراقبت از قربانیان برقراری مجدد ارتباطات عملیات امداد و تهیه سرپناه غذا خدمات پزشکی و بهداشتی کنترل محیط خدمات رفاهی و... میباشد. توجه به وضعیت روحی نیز از مسائل ضروری است. زخمه یا گاهی روحی ناشی از حوادث تا پایان عمر ممکن است باقی بمانند و هم ارائهدهندگان خدمات حمایتی بایستی به سرویسهای مشاورهای بهداشت روانی ارجاع داده شوند. مدیریت بخش بهداشت و سوانح غیرمترقبه کارگروه تخصصی عملیاتی بهداشت و درمان در حوادث و هدف کلى : کاهش و یا به حداقل رساندن مرگومیر بیماری و بالیای طبیعی و پیشگیری مراقبت توانبخشی غیرمترقبه قبل حین بعد از بروز سانحه. ناتوانیه یا جسمی و روانی ناشی از عوارض ناشی از سوانح و حوادث اهداف اختصاصى : 1. تسهیل بازگشت فوری به وضعیت عادی و ارائه خدمات بهداشتی به مردم پس از بروز بالیای طبیعی و حوادث غیرمترقبه 12

13 4. توجه یکسان به تمام جنبهه یا مدیریت بخش بهداشت شامل پیشگیری کاهش آثار بالیا آمادگی مقابله توانبخشی و بازسازی خدمات بهداشتی در مراحل مختلف: قبل هنگام و پس از بروز بالیای طبیعی و حوادث غیرمترقبه 3. تهیه یک چارچوب عملیاتی برای مقابله هماهنگ با بالیای طبیعی و حوادث غیرمترقبه و آثار آنها در بخش بهداشت بهمنظور دستیابی به اهداف فوق با جلب مشارکت مردم 2. توجه به مخاطرات طبیعی و سایر وضعیته یا اضطراری در هنگام تنظیم و اجرای برنامههای توسعه در بخش بهداشت. 0. سطحبندی خدمات و تدوین پروتکله یا الزم برای پیشگیری درمان و توانبخشی 6. تأمین امکانات الزم جهت مقابله با حوادث 7. تأمین امکانات تداوم بهرهگیری از نیروهای متخصص رسمی و داوطلب جهت دستیابی به اهداف فوق 8. تهیه برنامه اختصاصی امور بهداشت و درمان مدیریت بحران شامل مراحل چهارگانه )آمادگی پیشگیری مقابله و بازسازی( برای بحرانهای شایع بر اساس اصول مدیریت ریسک. نقش و وظایف معاون امور بهداشتى در این بخش کلیه وظایفی که معاون بهداشتی در سطح وزارتخانه و مراکز استانها بر بخش بهداشت تشریح موردنیاز فنی روشهای و سیاستها و همچنین عهده دارد شدهاند. عمدهترین سیاستهای بخش بهداشت در مدیریت وضعیتهای اضطرارى: - ایجاد هماهنگی بین بخشه یا مختلف بهداشت و بخش درمان کشور در سطح ستادی اعم از دفاتر و حوزهه یا معاونته یا مختلف ادارات کل و بخشهای پشتیبانی معاونته یا مختلف جمعیت هاللاحمر و سایر سازمانه یا داوطلب غیردولتی بهداشتی درمانی کشور - هماهنگی و همکاری تنگاتنگ بین بخش خصوصی و دولتی - استفاده بهینه و حداکثر از منابع و ساختارهای موجود 13

14 - استفاده از حمایت نیروهای مسلح بخصوص در ارتباط با پشتیبانی ارتباطات حفظ نظم و امنیت و غیره بهمنظور ارائه خدمات بهداشتی - کمکرسانی به منطقه حادثهدیده بر اساس نتایج ارزیابی نیازها و اجتناب از اعزام نیروها بیشتر یا کمتر از حد نیاز - مدیریت وضعیته یا اضطراری بخصوص وضعیته یا اضطراری گسترده و یا پیچیده بهصورت چندبخشی و چند نظامه - جلب مشارکت عموم مردم و جامعه در پیشبرد برنامهها - اجرای برنامههای آموزش همگانی و تخصصی داخل بخشی برای دستاندرکاران امور - هدایت و هماهنگی کمکها و همکاریه یا بینالمللی درزمینه های کاهش خطرات برنامههای آمادگی امدادی توانبخشی و بازسازی از جانب کشورهای همسایه سازمانهای منطقهای سازمان ملل سفارتخانههای کشورهای خارجی سازمانهای غیردولتی ملی و بینالمللی و... عمدهترین وظایف معاون امور بهداشتی پیش از وقوع بال: - تهیه چارچوب اصلی برنامههای مدیریت وضعیت اضطراری در بخش بهداشت و زیرمجموعههای آن - اختصاص ردیف بودجه مجزا بهمنظور تهیه و اجرای این برنامهها در حوزههای تابعه معاونت بهداشت - اعمال هماهنگیهای درون بخشی برون بخشی و بینالمللی )در مورد معاون بهداشتی وزارتخانه(. - استاندارد نمودن روشهای فنی مدیریت وضعیت اضطراری شامل: - تأمین منابع و امکانات پشتیبانی اعم از بودجه نیروی انسانی تجهیزات انبارها مواد دارو و... - خدمات بهداشت روانی - بهداشت خانواده - ارزیابی سریع وضعیت بهداشتی درمانی - کنترل بیماریها و همهگیریها و برقراری زنجیره سرد 14

15 - نظارت حمایت و سیاستگذاری نحوه تغذیه - نظارت بر بهداشت محیط - آموزش نیروی انسانی و عموم مردم - پژوهش - نظام ثبت و گزارش دهی اطالعات - پایش و ارزشیابی اقدامات انجامشده مهمترین وظایف معاون امور بهداشتى پس از وقوع وضعیت اضطرارى: - اعالم آمادهباش و فعالسازی برنامه مدیریت وضعیت اضطراری حوزههای تابعه معاونت بهداشت در سطح مربوطه - ایجاد مرکز پشتیبانی اقدامات بخش بهداشت - جلب همکاری و هماهنگی درون بخشی و برون بخشی - حفظ تماس دائم با سطوح باالتر و پایینتر - هدایت و فعالسازی حوزههای عملیاتی و روشهای فنی مختلف بخش بهداشت - اعزام تیمه یا امدادی بهداشتی - پایش و ارزشیابی اقدامات - گزارش اقدامات و ارائه توصیهه یا عملی به سطوح باالتر و پایینتر - بهروز کردن برنامههای مختلف مدیریت وضعیت اضطراری بخش بهداشت بر اساس نتایج پایش و ارزشیابی اقدامات ارزیابى سریع وضعیت بهداشتى درمانى: ارزیابی سریع وضعیت بهداشتی درمانی اولین اقدامی است که پس از بروز هر وضعیت اضطراری با توجه به گسترده حادثه باید توسط بخش بهداشت انجام شود. ازآنجاییکه اتخاذ هر نوع اقدامی به نتایج این فرایند بستگی دارد پیشنهادشده اعضاء تیم ارزیاب از افراد متخصص باتجربه و زبده انتخاب شوند. اعضاء پیشنهادى تیم ارزیاب: 15

16 * یک نفر اپیدمیولوژیست یا پزشکی که دوره MPH را گذرانده باشد. * یک نفر کارشناس تغذیه. * یک نفر جهت امور پشتیبانی تیم. * یک نفر کارشناس بهداشت محیط. * نمایندگی از ستاد بهداشت و درمان حوادث غیرمترقبه در سطح مربوطه. * کارشناسان سایر سازمانهای دخیل در امر مدیریت بحران مثل: کارشناسان ستاد حوادث غیرمترقبه بخش کشاورزی جهاد سازندگی نیرو مسکن جمعیت هاللاحمر و... اهداف فرایند ارزیابى سریع وضعیت بهداشتى درمانى: * اثبات وجود وضعیت اضطراری. * توصیف نوع اثر تحول و گسترش احتمالی وضعیت اضطراری. * سنجش و ارزیابی اثر کنونی و تأثیر بالقوه بال بر وضعیت سالمت مردم و خدمات بهداشتی درمانی و وسعت خسارات سایر بخشهایی که با امر بهداشت و درمان مرتبط هستند. * ارزیابی کفایت توان مقابله موجود و نیازهای اضافی فوری. * توصیه فعالیت و اقدامی که بهمنظور پاسخگویی فوری اولویت دارد. * اتخاذ راهکارها و برنامههای جدید بر اساس ارزیابی و سنجش اوضاع اضطراری. * پسخوراند اطالعاتی که طی فرایند ارزیابی سریع وضعیت بهداشتی درمانی به دست میآیند در سطوح مختلف بخش بهداشت و سایر بخشها تبادل دوجانبه اطالعات اولین گام برای اعمال هماهنگی بشمار میآید. مبارزه و پیشگیرى از بیماریها به دنبال وقوع بالیاى طبیعى تجربیات و مطالعات انجامشده نشان میدهند که بعد از وقوع بالیای طبیعی همهگیری ناشی از بیماریهای عفونی معموال به دلیل وجود عامل بیماری در جامعه قبل از وقوع بال بوده است. مهمترین این همهگیریها این مواد است: سرخک بیماریهای اسهالی عفونتهای حاد تنفسی و ماالریا و در درجه بعدی مننژیت منگوکوکسمی هپاتیت تب تیفوئیدی و تب تیفوسی بعد از وقوع هر بال بالفاصله نظام مراقبت از بیماریها باید 16

17 بهصورت فعال درآمده و نظام ثبت و گزارش دهی آن نیز بهصورت فعال عمل نماید. اهداف راهکارها فعالیتهای این نظام بهصورت کلی و اختصاصی برای بیماریها و اپیدمیهای بیماریهای اسهالی )شیگال و وبا( سرخک عفونتهای حاد تنفسی )آنفوالنزا( ماالریا مننژیت هپاتیت تب تیفوس تب تیفوئیدی تشریح شدهاند. با استفاده از این دستورالعمل کارکنان بخش بهداشت با نحوه ایجاد یک نظام مراقبت فعال بعد از وقوع بالیا آشنا خواهند شد. تیمهای امدادى بهداشتى بهمنظور جلب مشارکت عموم مردم بخش خصوصی و کارکنان سطوح محیطی بخش بهداشت در ارائه خدمات بهداشتی در مراحل مختلف وقوع بالیا تشکیل تیمهای امدادی بهداشتی پیشنهادشده است. در هر یک از مراکز بهداشتی درمانی شهری حداقل یک تیم متشکل از کارکنان آن مرکز و افراد داوطلب با توجه به مهارت و تخصصشان ایجاد میشود. شرح وظایف این تیمها در مراحل مختلف وقوع بالیا پیشنهادشده است. ازآنجاییکه یکی از مهمترین راهکارهای خدمات بهداشتی بعد از وقوع بال تمرکززدایی است وجود چنین تیمهایی که با مناطق مختلف تهران آشنایی دارند به ارائه خدمات بهداشتی در سطوح پایینتر و بهصورت غیرمتمرکز بسیار کمک خواهد نمود. ترکیب تیم امدادی بهداشتی : اعضاء اصلی داوطلبان و یا اعضاء سایر سازمانهای همکار و پشتیبان 1- پزشک داوطلب پزشک 4- بهیار یا پرستار داوطلب بهیار یا فرد دورهدیده 3- کاردان یا کارشناس بهداشت محیط داوطلب بهداشت محیط 2- مبارزه با بیماریها داوطلب مبارزه با بیماریها 0 -بهداشت خانواده رابط بهداشت خانواده 6- کارمند امور دفتری و آمار داوطلب امور دفتری و آمار 7- خدمه داوطلب خدمات 8- راننده 1 راننده داوطلب )با یا بدون وسیله نقلیه( 17

18 9- کارمند تدارکات و پشتیبانی داوطلب تدارکات و پشتیبانی برای هر فرد عضو تیم حداقل جانشین باید در نظر گرفت. اهمیت آثاری که بالیا بر محیط زندگی انسان برجای میگذارند پس از اهمیت تخریبه یا وسیع و صدمات جسمی آنها قرار میگیرد. مهمترین آثار بالیا بر محیط : آلودگی منابع آب آشامیدنی از بین رفتن منازل و لزوم تهیه سرپناه موقت برای بازماندگان ایجاد وقفه و اختالل در سیستم دفع زباله و فاضالب و انباشته شدن زندگی آلودگی مواد غذایی افزایش ناقلین اجساد انسانی الشهه یا حیوانی در محیط آنها پیش از وقوع بال مهمترین واکنشی که در بین افراد جامعه دیده میشود واکنش انکار است. حساسیتزدایی در بین افراد جامعه و احیانا مسئولین نسبت به تهدید جدی عوامل خطر باعث ایجاد این واکنش میشود. شناسایی و مقابله با این واکنش به عهده همه دستاندرکاران و بخصوص حوزههای تابعه معاونت امور بهداشتی است. با استفاده از منابع بسیار باارزشی که درزمینه بهداشت روانی در دست است دستورالعمل و شرح وظایف این فصل تنظیم شد. سازمانها و نهادهای درگیر در هنگام وقوع حوادث و بالیا -جمعیت هاللاحمر جمهوری اسالمی ایران -دفتر مطالعات و هماهنگی امور ایمنی و بازسازی -سازمان آتشنشانی و خدمات ایمنی 18

19 -سپاه پاسداران انقالب اسالمی واحد بسیج مستضعفان -نیروی انتظامی -ارتش جمهوری اسالمی ایران -وزارت جهاد سازندگی -سازمان بهزیستی کشور -وزارت بهداشت و درمان و آموزش پزشکی -وزارت بازرگانی -کمیته امداد امام خمینی و بنیاد پانزده خرداد -موسسه بینالمللی زلزلهشناسی و مهندسی زلزله -کمیته زلزله شورای پژوهشهای علمی کشور -مرکز مطالعات و برنامهریزی مقابله با سوانح طبیعی -موسسه ژئوفیزیک دانشگاه تهران -دفتر مطالعات و هماهنگی امور ایمنی و بازسازی -کمیته ملی کاهش اثرات بالیای طبیعی -بنیاد مسکن انقالب اسالمی -مرکز تحقیقات ساختمان و مسکن -وزارت مسکن و شهرسازی -وزارت جهاد سازندگی -وزارت نیرو -وزارت راه و ترابری -وزارت امور خارجه -شورای پیشگیری و کاهش صدمات ناشی از حوادث غیرمترقبه و بازسازی مناطق -شهرداریها -سازمان برنامهوبودجه -سازمان هواشناسی -سازمان خبرگزاری جمهوری اسالمی ایران 19

20 شرح وظایف کمیته فرعى بهداشت و درمان کاهش اثرات بالیاى طبیعى مطالعه و بررسی تجربهه یا ملی و جهانی اقدامات بهداشتی درمانی در ثبتشده -1 برخورد با بالیای طبیعی. فوریته یا 4- مطالعه و بررسی و تدوین ساختار تشکیالتی و عملیاتی کمیته بهداشتی درمانی. 3- ترتیب تهیه و تدوین مدول های آموزشی دستورالعمله یا اجرائی ضوابط و مقررات فعالیته یا بهداشت محیط و جزوهه یا راهنما و متناسب با هر بال. اجرای برنامههای آموزشی و کمکآموزشی الزم و بهموقع بهمنظور کاهش ضایعات و -2 افزایش آگاهیه یا مردم. 0- مطالعه و بررسی در خصوص برنامههای آمادهسازی نیروهای انسانی دستاندرکار و نیازهای پشتیبانی و عملیات کمیته بهداشت و درمان مطابق با استانداردهای تعی نی شده در بالیا. 6- مطالعه و بررسی و شناسایی خطرات بهداشتی و بیماریه یا که به هنگام بروز بالیا در مناطق مختلف کشور مسئلهساز خواهد شد. 7- به کار گرفتن نتایج تحقیقات و ترویج کاربرد یافتهه یا تحقیقاتی. 8- همکاری با دانشگاهها مؤسسات سازمانها فعالیتهای علمی در زمینهه یا مختلف بوده. و مراکز ایرانی و بینالمللی که دارای 9- همکاری با رسانهه یا گروهی در جهت روشن نمودن اذهان عمومی و آموزش عامه. 21

21 12- نظارت بر کیفیت انجام برنامههای مطالعاتی و تحقیقاتی و پیشرفت فیزیکی آنها که از اعتبارات ملی تأمین میگردد. دستگاهه یا 11- نظارت مستمر نسبت به انجام فعالیته یا اجرائی. 14- پیگیری نتایج ارزیابی و ارسال گزارشه یا پیشرفت کار به مراجع ذیربط 13- رسیدگی به درخواستها و پیگیری نیازمندیه یا اعالمی دستگاهه یا اجرائی 12- هماهنگیه یا الزم ستادی و برقراری ارتباطات مداوم با ادارات کل سازمانها نهادهای ذیربط بهمنظور اخذ اطالعات و آمارهای موردنیاز 10- برگزاری دورهه یا آموزش کوتاهمدت 16- بررسی و پیشنهاد تأمین اعتبار مالی هزینهه یا مربوط به تهیه مدول های آموزشی ضوابط و مقررات بهداشتی طرحه یا مطالعاتی تحقیقاتی و عملیاتی 17- تشکیل جلسات مرتب و منظم کمیته فرعی بهداشت و درمان کاهش اثرات بالیای طبیعی و پیگیری در خصوص تصمیمات متخذه در این کمیته 18- حضور فعال در دیگر کمیتهه یا کاهش اثرات بالیای طبیعی که بهعنوان عضو ثابت تعیین و انتخاب گردیده است. 19- انجام دیگر وظایف محوله از مقام باالتر 42- جمعآوری اطالعات و آمار مرتب در هنگام حوادث غیرمترقبه 41- هماهنگی و برنامهریزی ستادی در جهت نظارت عالیه در هنگام حوادث غیرمترقبه 44- مشارکت همهجانبه با دفتر عمران سازمان ملل و دفتر نمایندگی جهانی بهداشت در ایران بهمنظور دریافت کمکهای بینالمللی درزمینه بهداشت و درمان. بهداشت زمان اضطرار سازمان جهانی بهداشت سالمت را آسایش و رفاه کامل جسمی روانی و اجتماعی تعریف میکند. بهداشت تمام فعالیتهایی است که بهمنظور تأمین سالمت افراد انجام میشود. بهداشت درواقع علم و هنر پیشگیری از بیماریها طوالنی کردن عمر و ارتقاء سالمت است. 21

22 راهه یا تأمین بهداشت شامل سالمسازی محیط کنترل بیماریهای واگیردار آموزش بهداشت عمومی ایجاد خدمات مناسب پزشکی و پرستاری و ایجاد صحیحترین نظام اجتماعی برای سطح زندگی مناسب است. زمینهه یا فعالیته یا بهداشتی در 6 گروه طبقهبندی میشود: بهداشت در سطح جامعه اقدامهایی در جهت جلوگیری از بیماری و ناتوانی و یا مرگ زودرس خدمات جامع بهداشتی گردآوری و تجزیهوتحلیل آمارهای حیاتی آموزش همگانی بهداشت برنامهریزی جامع بهداشتی و ارزشیابی آن. شاخصه یا بهداشتی معیارهای تعیین سطح بهداشت در یک جامعه است و این شاخصها عبارتاند از: میزانه یا مرگ میزانه یا تولد رشد جمعیت میزانه یا ابتال و شیوع و وقوع بیماری و طول عمر. راهه یا عمده مبارزه با بیماریها عبارتاند از: کنترل محیط تأمین مواد غذایی مناسب حفظ افراد مستعد به بیماریها و برنامههای ریشهکنی بیماری و تغیر رفتار و عادت مردم. در زمان وقوع حوادث اعم از سوانح و بالیای طبیعی و سوانح غیرطبیعی رعایت نکات بهداشتی بسیار ضروری است که به مهمترین آنها اشاره میشود: رعایت بهداشت فردی شامل بهداشت پوست مو و ناخن بهداشت البسه و لوازم شخصی از قبیل حوله مسواک لوازم استحمام لوازم خواب مانند ملحفه بالش و... در پیشگیری از بسیاری بیماریها حائز اهمیت فراوان است. رعایت بهداشت دستوپا شستن مرتب آنها با صابون و ضدعفونیکنندهها کوتاه بودن ناخنها رعایت بهداشت چشم از طریق شستشوی صورت با آب تمیز و صابون بهطور مرتب و روزانه حداقل یکبار عدم استفاده از حوله دیگران و بستن چشم در برابر آفتاب و گردوخاک شدید بسیار حائز اهمیت است. بهداشت گوش از طریق تمیز نگهداشتن گوش خشککردن گوشها پس از مرطوب شدن در اثر استحمام یا فرورفتن سر در آب باید موردتوجه قرار گیرد. بهداشت دهان و دندان با شستشوی مرتب با مسواک و خمیردندان با آبنمک توجه به 22

23 هرگونه زخم دردهان و عدم استفاده از مواد غذای سخت خیلی داغ یا خیلی سرد امکانپذیر است. بهداشت مواد غذایی مسئله بسیار شایان توجه درزمینه بهداشت زمان اضطراری است. عوامل بسیاری باعث فساد غذاها میشوند که شامل : گرما رطوبت محل نگهداری غذاها عوامل انسانی وسایل نگهداری و یا حملونقل غذاها عوامل شیمیایی مثل سرب روی و مس ظروف غذایی اکسید شدن غذاها عوامل شیمیایی مثل سرب روی و مس و ظروف غذایی اکسید شدن غذاها بهخصوص روغنها و چربیها آبوهوا حشرات و جوندگان و عوامل بیولوژیک مثل انگلها موجودات ذرهبینی و قارچها است. برای بهداشت مواد غذایی باید در تولید توزیع نگهداری آنها بسیار دقت شود. روشهای فیزیکی برای نگهداری بهداشتی مواد غذایی عبارتاند از: 1- سرمای 1-2 درجه سانتیگراد با استفاده از یخچال یا یخدان در کوتاهمدت و یا سرما منهای درجه سانتیگراد برای نگهداری طوالنیمدت غذاها. 4- گرما با استفاده از جوشاندن مواد غذایی حداقل به مدت بیست دقیقه. 3- خشککردن نمکسود کردن و دودآلود کردن مواد غذایی و روش شیمیایی با استفاده از آبنمک سرکه ادویه نیترات دو سود و.... برای تهیه سالم و بهداشتی بعضی مواد غذایی باید در هر مورد نکات خاصی را رعایت کرد: الف( بهداشت شیر: در بهداشت شیر سالمت منبع تولید)حیوان( عدم آلودگی آن به سل تب مالت یا سیاهزخم شستشوی پستان جانور در زمان دوشیدن شیر دور ریختن ابتدای شیر تمیز بودن ظرف شیر و شستشوی دست قبل از دوشیدن باید حتما رعایت شود. شیر فاسد شده دارای بوی تند و مزه ترش و زننده است. برای تهیه شیر پاستوریزه باید به مدت حداقل 32 دقیقه آن را در دمای 60 درجه سانتیگراد حرارت دارد. در این صورت به مدت 4 تا 3 روز در یخچال قابل نگهداری است. استریل کردن شیر زمان نگهداری آن را طوالنی می نماد. 23

24 ب( بهداشت کره: کره بهداشتی مزه طبیعی و بوی مطبوع دارد. بوی نامطبوع و مزه تند نشانه فساد کره است. درجه حرارت مناسب برای نگهداری کره 0/4 درجه سانتیگراد است که در این درجه حرارت و رطوبت 82 تا 80 درصد کره تا دو ماه بهطور بهداشتی قابل نگهداری است. با اضافه کردن نمک به کره دیرتر اکسید و فاسد میشود. د(بهداشت گوشت: قبل از مصرف گوشت باید از سالم بودن منبع تولید آن یعنی دام ماهی یا پرنده اطمینان حاصل کرد. بیماریهایی مثل کرم کدو تب مالت سیاهزخم و کیست هیداتیک کبد از طریق گوشت غیربهداشتی قابلسرایت است. بوی نامطبوع تغییر رنگ گوشت به حالت تیره یا قهوهای از دست دادن قوام طبیعی گوشت و طعم و مزه نامطلوب عالئم فاسدشدن گوشت و لزوم عدم مصرف آن است. آلودهکنندهه یا اصلی گوشت عبارتاند از : مدفوع و پوست دام گردوغبار دست قصابان و نیز لزوم تجهیزات کشتار و حمل نقل که بایستی در تمامی این موارد رعایت موازین بهداشتی اعم از بهداشت فردی و عمومی بهداشت محیط موردتوجه قرار گیرد. روشهای نگهداری گوشت عبارتاند از : 1- حرارت دادن 4- سرد کردن 3- انجماد 2- خشککردن 0- دود دادن 6- پرتوها مثل اشعه فرابنفش 7- مواد شیمیایی. بهداشت مواد غذایی گیاهی : سبزیها عموما دارای انگل هستند که با استفاده از ضدعفونیکنندههایی مثل پودر پر کلرین از بین میروند. برای این کار سبزیها را در ده لیتر آب حاوی دو گرم پر کلرین برای مدت 4 دقیقه ضدعفونی مینمایند. درصورتیکه ضدعفونیکنندهها در دسترس نباشد میتوان با ریختن یک قاشق بزرگ نمک و یک قاشق بزرگ سرکه در یک ظرف حاوی سبزیها به مدت 42 دقیقه آنها را ضدعفونی کرد. در مصرف مواد غذایی باید به بهداشت محیط مواد غذایی نیز توجه کرد. محل نگهداری و پخت مواد غذایی باید بهداشتی و دارای نور تهویه و رطوبت مناسب باشد. زبالهه یا غذای به طریق بهداشتی جمع شود ظروف بهداشتی باشد و از ظروف زنگزده بل پریده و ترکدار و یا جرمگرفته بههیچوجه استفاده نشود. هرچند وقت یکبار ظروف با مایع 24

25 گندزدا شسته شود و اگر مایع د عفونی کننده در دسترس نباشد آب 82 درجه سانتیگراد 10 الی 42 دقیقه ضدعفونی میکنند. اهمیت آب در شرایط اضطراری پس از بروز بالیا و حوادث غیرمترقبه یکی از مهمترین مسائلی که در زمینه حفظ سالمت عمومی موردتوجه قرار میگیرد سالمسازی آب آشامید ین شرایط اضطراری ممکن است در پی است. بروز حوادث طبیعی س) یل زلزله سونامی(و انسانساخت ( عمدا یا سهوا (نظیر آلودگی میکروبی شبکه و منابع آب ورود آالیندهه یا شیمیایی رادیواکتیو سموم به منابع آب ایجاد شود. یا در شرایط اضطراری منابع آب در دسترس جهت مصارف بهداشتی شرب و طبخ غذا بسیار محدود است. لذا ضروری است تا با توجه به خطرات و فواید بهداشتی کاربردهای آب در کوتاهمدت و بلندمدت حجم مناسب آب جهت مصارف بهداشتی در دسترس مردم باشد تا از بروز بیماریه یا ناشی از کمآ یب جلوگیری شود. بدیهی است فاکتورهایی نظیر کمیت آب در دسترس قابلاطمینان بودن شبکه تأمین آب یکسان بودن دسترسی مردم به آب کیفیت آب خام منابع آالینده احتمالی راهکارهای حفاظت از منبع آب فرایندهای تصفیه موردنیاز برای تهیه سریع آب آشامیدنی سالم امکان تأمین آب بطری شده و یا بستهبندیشده مقبولیت آب و مالحظات اپیدمیولوژیکی در مناطقی که تحت تأثیر بالیا قرارگرفتهاند باید مدنظر قرار گیرد. عناصر اصلی برنامه تأمین آب سالم قبل از شرایط اضطرار بهطورمعمول تدوین روزآمد نمودن و تهیه سازوکارهای الزم در زمینه برنامه پاسخ به شرایط اضطراری ابزار مفیدی جهت اقدام بهموقع در زمان بروز بالیا بوده و راحتتر میتوان امکانات بهداشتی موردنیاز اجتماع را تأمین نمود. 25

26 ای- برنامه پاسخ به شرایط اضطرار در تأمین آب سالم دارای عناصر هشتگانه بوده که زیر قبل از بروز بالیا باید تهیه گردد. 1 -جمعآوری اطالعات اختصاصی منبع تأمین آب اطالعات سیستم تأمین آب نقشه و اطالعاتپایه ویژگی منبع آب 4 -تعیین مسئولیتها و نقش افراد. 3- روشه یا 2 سلسلهمراتب مسئولیتها )چارت تشکیالتی(. تعیین هماهنگکننده جهت اقدام در شرایط اضطراری )مدیر بحران(. تهیه سیستم مدیریتی جهت هماهنگی بین ارگانه یا برقراری ارتباط با افراد. لیست کامل مشخصات افراد مرتبط توأم با شاغل در ارگان های تأمینکننده آب. مسئولیته یا لیست تماس با افراد مرتبط خارج از سیستم تأمین آب. طرح و الگوی ارتباط بین ارگان ها در شرایط اضطراری. منی و حفاظت افراد 0 -شناسایی منابع آب جایگزین 6- تجهیزات و لوازمیدکی جایگزین و تأمین 7 -حفاظت از امکانات و تأسیسات موجود 8 -برنامه نمونهبرداری و پایش آب مواد شیمیایی موردنیاز تأمینکننده آب. جهت افراد آنها تأمین آب در شرایط اضطرار اولین اقدام در جهت تأمین آب سالم جمعآوری اطالعاتپایه و شناسایی خصوصیات منطقه موردنظر بوده که بخشی از اطالعات موردنیاز در این رابطه را میتوان در صورت 26

27 دسترسی به برنامه پاسخ به شرایط اضطرار )عناصر اصلی تأمین آب سالم قبل از شرایط اضطرار( از مستندات آن استخراج نمود. منابع تأمین آب در شرایط اضطرار را میتوان به سه گروه عمده زیر تقسیم نمود: آب باران : بهطورکلی آب باران مطمئن نبوده و منبع کارآمد و بهداشتی جهت تأمین آب بهویژه در اجتماعات بزرگ و در مواقع اضطراری نیست. آبهای سطحی : این منابع عمدتا شامل دریاچهها و رودخانهها بوده که در بعضی مناطق در دسترس میباشند. این منابع ازنظر میکروبی ناسالم و غیرقابل اطمینان بوده و نیاز به تصفیه متداول دارند. آبهای زیرزمینی: آبهای زیرزمینی شامل چاه چشمه و قنات میباشند. این منابع ازنظر میکروبی به دلیل فیلتراسیون طبیعی خاک در اغلب موارد دارای کیفیت مطلوبی میباشند. بااینحال اطمینان از عدم آلودگی این منابع و گندزدایی آنها قبل از بهرهبرداری جهت شرب ضروری است تأمین آب بعد از شرایط اضطرار آب برای زندگی و سالمت انسان ضروری است. در شرایط اضطراری آب کافی برای تأمین نیازهای انسان در دسترس نمیباشد. در این موارد تأمین آب آشامید ین سالم و کافی برای بقاء حائز اهمیت اساسی است. آلوده و ناکافی بودن آب معموال اولین واصلیترین د یلل شیوع بیماری در بین افراد اجتماع حادثهدیده در حین و بعد از بال است. 27

28 حداقل نیازهای آ یب برای بقاء یادمان باشد که مردم نباید همه آب موردنیازشان را از یک منبع دریافت کنند. به عبارتی ممکن است آب آشامید ین آنها از طریق آب بطری شده تأمین گردد. اما از سایر منابع آب موردنیاز برای شستشوی لباسها و سایر موارد تأمین گردد. در مواقعی که تنوع نیاز آ یب افزایش مییابد معموال میزان آب الزم برای هر مصرف کاهش مییابد. حتی اگر حجم زیادی آب تأمینشده باشد ممکن است محدودیتهایی برای مصرف آب وجود داشته باشند مانند زمانی که مردم باید مسافت طوالنی را طی کنند و یا در صف جمعآوری آب بایستند. اگر زمان صرف شده جهت تهیه آب بیش از 32 دقیقه باشد میزان آب مصرفی مردم کاهش مییابد. روشهای توزیع آب در شرایط اضطراری برای تصمیمگیری و انتخاب روش مناسب جهت توزیع آب شرب ضروری است تا کلیه منابع آبی که در فاصله معقولی از اردوگاهها قرار دارند شناسایی و بازدید گردد و با رعایت حریم بهداشتی نسبت به انتخاب منبع روش انتقال و توزیع اقدام شود. 28

29 متداولترین روشهای انتقال و توزیع آب در بالیا شبکه آبرسانی عمومی: چنانچه در اثر وقوع بال شبکه آبرسانی عمومی آسیبدیده است بازدید و تعمیر بازسازی شبکه باید در اولویت قرارگرفته لولههای اصلی آبرسانی صدمهدیده در اسرع وقت تعمیر شوند و یا با بستن چند شیر قسمتهای شبکه توزیع منتقل کرد. و دور زدن بخش صدمهدیده جریان آب به سایر در این موارد الزم است فشار آب و غلظت کلر آزاد باقیمانده افزایش یابد تا از مکش و جریان معکوس آب آلوده به داخل شبکه جلوگیری شود. پس از تعمیر هر قسمت از شبکه توزیع ضروری است لولههای تعمیر شده با آب شستشو و سپس گندزدایی گردد. شبکه آبرسانی خصوصی: در بعضی موارد همزمان با بررسی منطقه بالدیده چاههای آب خصوصی مجهز به شبکه اختصاصی وابسته به مؤسسات و صنایع شناسایی میگردد. در این موارد نیز میتوان با بازدید بهداشتی و بازسازی بخشهای آسیبدیده احتمالی از این شبکه پس از شستشو و گندزدایی برای انتقال و توزیع آب استفاده نمود. توزیع آب بهوسیله بطری و یا پاکتهای پالستیکی: کاربرد این روش بهویژه در مراحل ابتدایی بروز شرایط اضطرار که تأمین آب شرب مردم دارای اولویت است اهمیت دارد. بدین منظور میتوان نیاز آبی مردم جهت شرب را با آبهای بطری شده برطرف نمود. بهعالوه در صورت دسترسی به منبع آب سالم میتوان با استفاده از دستگاههای بستهبندی آب شرب را در پاکتهای پالست یکی مناسب بستهبندی و در اختیار مردم قرارداد. در این حالت توصیه میشود حجم آب پاکتهای پالستیکی در حد 2 0/ لیتر باشد. 29

30 توزیع آب با تانکرهای حمل آب: بدین منظور میتوان از تانکرهای سالم وابسته به آتشنشانی و سایر شرکتها و مؤسسات دولتی و خصوصی استفاده نمود. در این حالت توجه به رعایت معیارهای بهداشتی در محل آبگیری گندزدایی مناسب تانکر کنترل کلر باقیمانده در محل آبگیری و در محل توزیع آب ضروری است. توزیع آب بهوسیله مخازن ذخیره: در این روش عمدتا آب با تانکر به مخازن فلزی و یا مخازن قابلانعطاف منتقلشده و برداشت آب از این مخازن از طریق شیرهای برداشت تعبیهشده صورت میگیرد. در اینگونه موارد توجه به رعایت معیارهای بهداشتی نظیر استفاده از مخازن مقاوم در مقابل نفوذ نور تناسب تعداد شیر برداشت نسبت به جمعیت تحت پوشش و دفع مناسب جریان آب تخلیهشده روی زمین در محل برداشت آب ضرورت دارد. حفاظت و پایش کیفی منابع آب شناسایی حفظ و نگهداری منابع آب از مهمترین اقدامات قبل حین و بعد از شرایط اضطرار میباشد. دراینارتباط منابع آب باید به نحوی نگهداری و حفاظت گردند که در شرایط اضطرار دچار کمترین خسارت گردند. همچنین تشخیص اینکه آیا منبع آب ذخیره کافی برای آینده و شرایط بحران را دارد یکی از مسائل مهم در تأمین آب سالم در شرایط اضطرار است. بهمنظور حفاظت کیفی آب در شرایط اضطرار رعایت حریم منابع آب و معیارهایی ضروری است. 1- محل احداث توالتها باید: حداقل 32 متر از مخازن ذخیره و تصفیه آب دور باشد. حداقل 32 متر از منابع آب سطحی فاصله داشته باشد. متر از 32 حداقل منبع آب هرگونه زیرزمینی فاصله داشته باشد. این فاصله در مناطق بازمینهای درشتدانه و دارای شکاف باید بیشتر باشد. 31

31 ح یت 4- محل دفن زبالهها باید : ازنظر هیدرولیکی در کف چاه فاضالب باید حداقل 1 0/ متر باالتر از سطح آب زیرزمینی باشد. االمکان توالتها در پاییندست مخازن و منابع آب احداث گردد. پاییندست منابع آب بوده حداقل 02 متر از هر منبع آب فاصله داشته باشد و کف محل دفن زباله حداقل 1 0/ متر باالتر از سطح آبهای زیرزمینی باشد. 3- محل دفن اجساد در شرایط اضطرار باید : حداقل 422 متر از هر منبع آب فاصله داشته باشد و حداقل 4 متر باالتر از سطح آبهای زیرزمینی باشد. بهداشت آب: آب سالم زالل و شفاف است و امالح مصرفی آن در حد نیم گرم در لیتر بهصورت محلول در آن است و عاری میکروب )کمتر از حد مجاز( است و مواد سمی نیز ندارد. بهترین روش علمی و ساده تشخیص آب سالم جستجوی باکتری کلی فرم ( Coli )form در نمونه آب سالم که در صورت وجود این باکتری آب غیربهداشتی و آلوده است. شرایط احراز سالمت آبهای زیرزمینی در صورت نیاز به استفاده از آنها به شرح زیر است: آب چشمه باید زالل و شفاف باشد. در باالدست محل ظهور چشمه ساختمان مسکونی مزارع کشاورزی و حفرهه یا عمیق نباشد. دهانه چشمه بدون حفاظ نباشد و چشمه با آب سطحی زمین ارتباط نداشته باشد در استفاده از آب چاه یا قنات نیز ضمن توجه به زالل و شفاف بودن آب باید از فاصله داشتن ضمن توجه به زالل و شفاف بودن آب باید از فاصله داشتن چاه آب از چاه فاضالب یا لولهه یا فاضالب عدم نفوذ آبهای سطحی آلوده از راه خاک اطراف چاه عدم ورود آبهای سطحی آلوده از دهانه باز چاه عدم ورود گردوغبار و آشغال و حشرات و پرندگان از دهانه چاه و عدم نفوذ آلودگی از مستراح نزدیک چاه اطمینان حاصل کرد. آب چاه یا قنات یا چشمه را میتوان با آهک کلردار ضدعفونی کرد و به ازای هر 10 لیتر آب 022 گرم آهک کلردار به آب اضافه نمود. در صورت در دسترس بودن قرص کلر استفاده کرد و باید 32 دقیقه بعد از اضافه کردن قرص کلر به آب از آن استفاده کرد. 31

32 کلر را باید در بطری شیشهای تیرهرنگ درجای که خنک باشد نگهداری کرد. بهغیراز کلر تنتورید نیز از ضدعفونیکنندههای آب است که 4 قطره از آن )محلول 4 %(برای یک لیتر آب کافی است. جوشاندن از راهه یا سالمسازی آب آشامیدنی است که باکتریها کیست و تخم انگل را از بین میبرد. جوشاندن آب در دمای 122 درجه سانتیگراد و حداقل 42 دقیقه باعث ضدعفونی شدن آن میگردد. به خاطر داشته باشید که آب آلوده باعث انتقال بسیاری از بیماریها مانند حصبه وبا اسهال خونی خون شاشی)بیالریوز( پیوک و... است. برای ذخیره آب باید از ظروف تمیز کلر زده با دهانه تنگ ترجیحا شیردار و سرپوشیده استفاده کرد. شیوع بهداشتی دفع فضوالت و زبالهها )بهداشت محیط( فاضالبها عامل شیوع بیماریهای مسری مثل وبا حصبه اسهال خونی اسهال کودکان بیماری انگلی و بسیاری از بیماریهای دیگر هستند. برای پیشگیری از آنها باید مواظب بود که: فضوالت خاک سطحی را آلوده نکنند آبهای زیرزمینی و آبهای سطحی آلوده نشوند مگسها و حشرات به فضوالت راه پیدا نکنند و درنهایت فضوالت حداقل 6 ماه در چاه بمانند تا تجزیه و به کود تبدیل شوند. توالته یا اضطراری یا صحرایی باید دارای نشیمنگاه مناسب هواکش روکش سقف فلزی پنجره قابل باز کردن چاه به عمق حداقل 3 تا 8 متر و قطر 92 سانتیمتر باشند. بهترین استانداردها برای ایجاد توالت در اماکن عمومی و صحرایی 1 عدد برای 1 تا 12 نفر 4 عدد برای 12 تا 42 نفر 3 عدد برای 40 تا 02 نفر 2 عدد برای 02 تا 70 نفر 02 عدد برای 70 تا 122 نفر است. برای دفع بهداشتی زبالهها 1- جمعآوری زبالهها باید بهداشتی باشد و برای این منظور باید از ظرف درپوش دار قابل شستشو زنگ نزن با گنجایش 142 لیتر و دارای دستگیره و نیز کیسه نایلونی استفاده کرد.زبالهها باید حداکثر پس از 42 ساعت تخلیه شوند تا از تخمیر باید آنها جلوگیری شود. زبالههای عفونی و بیمارستانی حتما باید در کورهها یا محلهای خاص سوزانده شود. 32

33 با زبالهها حمل ماشینهای مخصوص و کارگرانی بالباس و دستکش مخصوص صورت -4 گیرد. 3- دفع زباله بهداشتی باشد. روشهای دفع بهداشتی زباله 1- سوزاندن بخصوص در موارد عفونی بودن زبالهها 4- دفع بهداشتی در گودال به مدت 6 تا 14 ماه و تخمیر زبالهها از طریق پوشاندن گودال با 42 سانتیمتر خاک. 3- تبدیل زبالهها به کود و بازیافت مواد و تخمیر و خشککردن )تهیه کمپوست(. حشرات و جوندگان و مقابله با آنها حشرات و جوندگان عوامل انتقال و سرایت بسیاری از بیماریهای انگلی و عفونی هستند. به عنان مثال:پشه آنوفل عامل انتقال ماالریا پشه خاکی عامل انتقال سالک مگس ناقل بیماریهیا رودهای و چشمی شپش ناقل تیفوس و تب راجعه کک ناقل تیفوس و طاعون سوسک ناقل بیماریه یا رودهای وبا و تیفوئید کنه ناقل تب راجعه و Myte ناقل گال یا جرب است. جوندگان نیز ناقل بیمارهایی چون طاعون تیفوس هستند. روشهای بهداشتی مبارزه با بندپایان عبارتاند از: 1- روش فیزیکی مثل خشککردن باتالقها و آبهای راکد نصب توری پنجرهها مراقبت بهداشتی از چاهه یا فاضالب و تعمیر ساختمانها. 4- روشهای شیمیایی مثل استفاده از حشرهکشها و مواد دورکننده حشرهها. شیوهه یا دفع بندپایان 1- دفع صحیح زبالهها 4- پوشاندن در چاه مستراح عبارتاند از: 3- تمیزی محل نگهداری دام و طیور و دفع فضوالت حیوانات اهلی 33

34 2- استفاده از توری برای درها و پنجرهه یا اماکن از سموم ضد بندپایان در اماکن نسبتا رو بسته میتوان استفاده کرد. برای مقابله با شپش تهویه اتاقها تعویض مرتب لباسها خیساندن پارچه و لباس در آب و جوشاندن آن اتو کردن لباسه یا آلوده تراشیدن موهای آلوده و استفاده از ضدعفونیکنندهها و گندزداها الزامی است. برای مقابله با کک که عامل طاعون انسانی و تیفوس است رعایت نظافت گرفتن ترکها و شکاف دیوارها تمیز نگهداشتن فرشها سمپاشی نواحی آلوده مبارزه با موش و سوزاندن زبالهها الزم است. برای مقابله با پشه خاکی که ناقل سالک است بهسازی محیط و استعمال سموم خاص ضروری است. برای مقابله با سوسک رعایت بهداشت پوشاندن درزها و شکاف دیوارها و استفاده از حشرهکش الزم است. برای مبارزه با تیره و کنه نظافت ساختمان گرفتن درزها و شکافها دور کردن طویلهها از محل سکونت استفاده از پشهبند سمپاشی طویله و استفاده از محلول کنهکش در حیوان بسیار مؤثر است. برای مقابله با جوندگان: مثل موش که ناقل طاعون تیفوس یرقان تریشینوز)کرم روده( مسمومیت و سالک هستند باید راهه یا ورود آنها را به اماکن بست)با سیمان(. دور لولهه یا آب باسیمان بسته شود. دیوارهای اماکن با ارتفاع 1 متر و قطر 12 سانتیمتر و تا عمق 62 سانتیمتر زمین سیمانی باشد. دفع زبالهها به روش بهداشتی صورت گیرد. ظروف بدون استفاده از آب خالی باشد. در و پنجرهها دارای توری باشند و درنهایت در صورت وجود جوندهای مثل موش از تله یا سموم خاص استفاده شود. سمه یا ضد موش: 1. فسفر دوزنگ)ترکیب فسفر و روی ) که فوری اثر میکند و میتوان گندم برنج و تخم هندوانه یا آفتابگردان را به این سم آغشته کرد و در دسترس موشها قرارداد. 4. موش کش های کومارینی یا ضد انعقادی که با غذا مخلوط میشود و در معرض موش قرار داده میشود. استفاده از این سمها در اماکن عمومی بهتر است. آشنایی با بیماریهای واگیردار: 34

35 بیماریهای واگیردار ناشی از میکروبها انگلها کرمها قارچها تکیاختهها و ویروس هستند. این بیماری قابلانتقال و سرایت و قابلپیشگیریاند و عمدتا با درمان مناسب درمان میشوند. بیماریهای واگیردار از طریق منبع با مخزن عفونت نگهداری و منتقل میشوند. بهعنوانمثال سل گاوی از طریق گاو طاعون توسط کک و موش تب مالت از طریق گاو گوسفند منتقل میشوند. هرکدام از این بیماریها از طریق راه خروج از منبع خارج و از طریق راه ورودی عفونت به میزبان بیماری منتقل میشوند. بهعنوانمثال عامل سل و دیفتری از راه خروجی دستگاه تنفسی خارج و از راه ورودی دستگاه تنفس و گوارش وارد میشوند. عامل بیالریوز یا خون شاشی از طریق دستگاه اداری خارج و از طریق پوست وارد میشوند. عوامل یرقان و سیفلیس از طریق جفت آلوده خارج میشوند. تب مالت و سل از طریق شیر حیوانات خارج میشوند و عامل یرقان از طریق خون خارج میشوند. عامل زرد زخم و سیاهزخم از طریق ترشح زخم خارج میشوند و انتقال مییابند. راهه یا معمول ورود عفونت دستگاه تنفس گوارش ادرار پوست و مخاط و خون هستند. بدی تغذیه مسکن نامناسب و غیربهداشتی پایین بودن سطح زندگی ازلحاظ اقتصادی و اجتماعی شغل نامناسب سن خیلی کم یا زیاد ایمنی پایین بدن همراهی بیماریه یا زمینهای مثل بیماری قند سرطانها و الکلیسم و ضعف و خستگی مفرط زمینه را برای درگیری بدن با بیماریهای واگیردار مساعد میکند. در بحث بیماریهای واگیر همیشه به چند اصطالح برخورد میکنیم که آشنایی با مفاهیم آنها الزم است: 1- دوره نهفتگی بیماری: دورهای است که عامل بیماری وارد بدن شده است ولی عالمتی از بیماری وجود ندارد. 4- دوره مقدماتی بیماری: دورهای که عالئم اولیه بیماری بروز میکند. 3- دوره استقرار بیماری : دورهای که عالئم کلی و اختصاصی بیماری کامال واضح و آشکار است. 2- دوره نقاهت بیماری :دورهای که بیمار رو به بهبودی میرود تا بهبودی کامل حاصل شود. 35

36 0- بیماری اسپورادیک یا تکگیر: در این نوع بیماریهای واگیر ابتال بهصورت گه گاه و تکتک اتفاق میافتد. 6- بیماری اندمیک یا بومی: در این نوع بیماریهای واگیر ابتال بهصورت همیشگی و تکتک در یک جامعه اتفاق میافتد. 7- بیماری اپیدمیک: در این نوع بیماریهای واگیر ابتال در یک جامعه اتفاق میافتد. 8- بیماری پاندومیک: این نوع بیماریهای واگیری در سراسر دنیا شایع میشود. پیشگیری از بیماریهای واگیر بر سه اصل استواراست: 1 -تشخیص و شناسایی زودهنگام و جداسازی افراد بیمار 4- بیماریابی 3- پیدا کردن حاملین یا ناقلین سالم. بهبود تغذیه مسکن مناسب دوری از اعتیاد و الکسیم پرهیز از تغییرات هوا و آب واکسیناسیون بهموقع آموزش بهداشت دفع صحیح فاضالب مبارزه با حیوانات و حشرات موذی و رعایت بهداشت فردی در پیشگیری از بیماریها مؤثر است. در ادامه به چند بیماری واگیردار که بهخصوص در حوادث شایع میشوند و یا شیوع آنها خود بهعنوان یک سانحه فراگیر تلقی میشود اشاره کوتاهی میگردد: 1 -دیفتری: بیماری میکروبی است که سم میکروب عالئم بیماری را به شکل بیماری حاد تنفسی با ترشحات چرکی در حلق ایجاد میکند. مخزن این بیماری فقط انسان است. ترشح حلق و بینی و بهندرت پوست مستقیما فرد دیگری را میتواند درگیر بیماری نماید. شیر نجوشیده هم میتواند عامل انتقال بیماری باشد. پیشگیری آن از طریق واکسیناسیون از دوماهگی )DPT( انجام میشود در این بیماری الزم است افراد بیمار 42 ساعت قبل از تأیید آزمایش و تا 12 روز پس از روشن شدن وضعیت جداسازی شوند. فرد بیمار تا 6 ماه میتواند ناقل باشد. ایمنسازی افراد در محیطه یا عمومی مثل مدارس 36

37 بیمارستانها کارخانهها و پادگان الزامی است. گزارش حتی یک مورد از بیماری الزامی است. 4 -کزاز: بیماری میکروبی است و سم میکروب عالئم بیماری را ایجاد میکند. این سم روی اعصاب مرکز تأثیر میگذارد و باعث انقباض دردناک عضالت میشود. مخزن میکروب خاک و مدفوع آلوده به میکروب است. سرایت نیست. پیشگیری آن از طریق واکسیناسیون از 4 ماهگی )DPT( و واکسیناسیون خانمه یا باردار در ماهه یا آخر حاملگی انجام میگیرد. در صورت آلودگی زخم بدن با مخزن عفونت شستشوی محل با آب و صابون و پانسمان محل زخم تزریق واکسن در سن باالی 0 سال یا تزریق تتابولین سرم ضد کزاز است ضروری ندارد. گزارش بیماری الزامی است. 3 -سیاهسرفه: بیماری میکروبی و حاد تنفسی است. این بیماری با سرفههای شدید قطاری مشخص و عوارض آن عقبماندگی ذهنی اختالالت ریوی و عصبی است. این بیماری از 4 ماهگی با واکسن )DPT( قابلپیشگیری است. جداسازی بیماری الزامی است. 2 -فلج اطفال: این بیماری ویروسی است و ویروس عامل آن در مدفوع ناقلین یا بیماران دفع میشود. آب آلوده به فاضالب میتواند حاوی ویروس باشد. ایمنسازی افراد با واکسیناسیون خوراکی انجام میشود. در این بیماری جداسازی بیمار از دیگران اطالع به مرکز بهداشت منطقه ضدعفونی کردن لوازم و محیط آلوده به ترشحات حلق و مدفوع بیمار و تزریق واکسن به نزدیکان وی ضروری است. 0 -سرخک:این بیماری حاد و بسیار مسری است مخزن بیماری انسان است و از طریق هوا ترشحات حلق و بینی فرد بیمار منتقل میشود. این بیماری از زمان قبل از شروع عالئم تا 0 روز پس از بروز ضایعات پوستی )دانهه یا قرمز(قابلانتقال است. پیشگیری از طریق واکسیناسیون انجام میگیرد و تا 90 درصد مصونیت ایجاد میکند. جداسازی مبتالیان ضرورت دارد و این جداسازی باید حداقل به مدت 7 تا 12 روز زمان شروع عالئم باشد. 37

38 6 -سل: این بیماری یک بیماری میکروبی است. از راه هوا گردوخاک شیر آلوده دست آلوده قصابان)آلودگی گوشت(یا شیردوشان )آلودگی شیر( منتقل میشود. مخزن میکروب انسان یا گاو است میکروب در اثر تماس با آفتاب از بین میرود راه انتقال معمولی بیماری دستگاه تنفس است.بیماری حتی در دو هفته اول پس از درمان واگیردار است. رعایت بهداشت عمومی و فردی و واکسیناسیون بهموقع در پیشگیری بیماری مؤثر است. جداسازی افراد بیمار از افراد سالم ضروری است. گزارش حتی یک مورد بیماری به مرکز بهداشت الزم است. 7- تب مالت: عامل این بیماری میکروبی است که از حیوان به انسان منتقل میشود. مخزن بیماری گاو بز گوسفند و خوک است و بیماری در اثر تماس با خون ادرار ترشحات جنسی و بافتها از ره خوراکی یا استنشاقی انتقال پیدا میکند. عالئم بیماری شامل تب تعریق ضعف سردرد بیاشتهایی یبوست درد عضالت و استخوانها و مفاصل افسردگی و تحریکپذیری است. پاستوریزهکردن شیر با جوشاندن آن بهترین راه جلوگیری از سرایت تب مالت است. 8 -وبا: عامل این بیماری یک نوع میکروب است که از راهآبهای آلوده به انسان منتقل میشود که درواقع مخزن بیماری است. عالئم عمده این بیماری عبارتاند از: اسهال شدید و آبکی دلدرد و دلپیچه و استفراغ شدید که بهشدت باعث کمآ یب بدن میشود و میتواند کشنده باشد. سیر بیماری در صورت خفیف بودن آن 3 تا 6 روز است. راه پیشگیری از آن تصفیه آب شرب و کلرزنی یا جوشاندن آب میباشد. گزارش حتی یک مورد بیماری به مرکز بهداشت ضروری است. 9- حصبه : حصبه یک بیماری عفونی است که ناشی از میکروب تحت عنوان سالموناال است و بهترین منبع آلودگی آب آلوده است. بیماری شبه حصبه ممکن است از راه شیر لبنیات و بستنی آلوده منتقل میشود. سبزیها که از کود حیوانی برای کشت آنها استفادهشده از منابع مهم آلودگی هستند. تخممرغ گوشت داروهای بخور رنگ حیوانی که در غذاها و داروها استفاده میشود میتواند عامل انتقال بیماری باشد. عالئم بیماری 38

39 تب سردرد کندی ضربان قلب خوندماغ درد شکم استفراغ هذیان توهم و اغماء میتواند باشد و در صورت عدم درمان بهموقع و اسهال سبزرنگ و خونریزی گوارشی نیز ایجاد میشود. پیشگیری از طریق عدم مصرف آب آلوده رعایت بهداشت مواد غذایی بهداشت فردی و محیط امکانپذیر است. 12 -هپاتیت: هپاتیت یک بیماری ویروسی است که باعث تخریب بافت کبد یا التهاب آن میشود. هپاتیت ویروسی از نوع A,B,C,D,E هستند. هپاتیت A از راه خوردن مواد غذایی آلوده مدفوع آلوده به ویروس به وجود میآید هرچند که از راه خون نیز میتواند منتقل شود. هپاتیت E نیز مانند هپاتیت A از راه مدفوع منتقل میشود. هپاتیت B از راه خون مقاربت یا از راه جفت زن باردار به دیگران انتقال مییابد. عالئم شایع هپاتیت شامل خستگی ضعف مفرط خوابآلودگی بیاشتهایی تهوع درد شکم کاهش وزن زردی پوست و چشم و تیرهرنگ شدن ادرار است. روشهای پیشگیری از آن بیماری عبارتاند از: تزریق واکسن برعلیه ویروس هپاتیت B که از ابتال به هپاتیت B جلوگیری میکند. رعایت جداسازی افراد مبتالبه هپاتیت A از دیگران و تزریق واکسن ضد هپاتیت A به افرادی که قصد مسافرت به مناطقی رادارند که هپاتیت A در آن نواحی شایع است. خودداری از تماسه یا جنسی نامشروع با افراد مشکوک به این بیماری و تزریق واکسن به نوزادانی که از مادران مبتالبه هپاتیت متولد میشوند) یا مادرانی که ازلحاظ آزمایشگاهی مثبت هستند( که این تزریق در 14 ساعت اول تولد به همراه تزریق ایمونو گلوبین به نوزادان میتواند از ابتال به این بیماری جلوگیری نماید. درمان اختصاصی برای هپاتیت حاد ویروسی وجود ندارند. 11 -ایدزAIDS : کلمه AIDS مخفف کلمات Deficiency) Acquired Immune ) syndrome یا سندرم نارسایی ایمنی اکتسابی است. این بیماری یک بیماری ویروسی است که از طریق مقاربت جنسی تزریق خونآلوده به افراد یا فرورفتن سوزن آلوده به خون فرد بیمار به بدن فرد سالم و یا از راه مادر به جنین منتقل میشود عامل آن ویروسی به نام HIV است. عالئم بیماری در ابتدای ابتال به آن شبیه یک سرماخوردگی معمولی است که پس از مدتی بهبود مییابد و ممکن است بیماری اصلی سالها نهفته و خاموش 39

40 بماند پس از گذشت 7 تا 12 سال بروز نماید. عالئم بیماری در مرحله حاد شامل ضعف عمومی و شدید بیاشتهایی مفرط تب احساس خستگی شدید و باألخص بروز عفونته یا مکرر بهویژه عفونته یا تنفسی شدید و خطرناک است که نهایتا با تحلیل و از بین رفتن سیستم ایمنی بدن به علت تهاجم ویروس ایدز فرد مبتالبه علت عفونته یا شدید تنفسی و دیگر عفونته یا بدن از بین خواهد رفت. برای پیشگیری از این بیماری رعایت موازین اخالقی در رفتار جنسی استفاده از پوشش محافظ )کاندوم( در تماسه یا جنسی عدم استفاده از سرنگ استفادهشده توسط دیگران الزامی است. برای این بیماری واکسن اختصاص مؤثری تاکنون تهیه نشده و درمان قطعی نیز ندارد و بهترین راه پیشگیری از بیماری است. 14 -طاعون: یک نوع بیماری میکروبی است که در اثر نوعی باسیل ایجاد میشود که عامل بیماریزا از طریق کک بدن جوندگان مثل موش به انسان منتقل میشود. فقدان بهداشت و سوءتغذیه و مخاطرات بهداشتی ثانویه به سوانحی مثل سیل یا زلزله عامل شیوع طاعون ذکر گردیده است طاعون میتواند به شکل درگیری غدد لنفاوی کشاله ران و زیر بغل)طاعون خیارکی( درگیری ریوی به شکل ذاتالریه تنگی نفس و سیانوز و یا درگیری عمومی بدن )سپتی سمی ) با عالئم تب و خونریزی از لثهها و بینی و... بروز نماید. از بین بردن کانون بیماری یعنی جوندگان و کک بدن آنها مایهکوبی و واکسیناسیون جدا کردن مبتالیان و درمان آنها رعایت اصول قرنطینه در مسافرین مناطق آلوده و استفاده از ماسک تنفسی و عینک برای کارکنان بهداشت و درمان وامداد گران در منطقه سانحه در پیشگیری از بیماری نقش اصلی را ایفا مینماید. طاعون با درمانه یا دارویی و آنتیبیوتیکی قابلدرمان میباشد. 13 -جرب یا گال بندپایان : عفونت پوستی در اثر انگلی به نام سارکوپتس اسکابی است که جزو میباشد و با ایجاد تونله یا مارپیچی و نازک در الیه سطحی پوست بهخصوص در پوست الی انگشتان و سطح عضالت خم کننده مچها زیر بغل و غیره باعث آلودگی پوست میشود زیرپوستی است. عالئم بیماری خارش وجود تاوله یا مرواریدی شکل و تونله یا 41

41 انتقال از طریق تماس مستقیم با شخص بیمار یا تماس غیرمستقیم بالباس ملحفه حوله و پتوی بیمار صورت میگیرد.رعایت اصول بهداشت فردی درمان مبتالیان و مبارزه شیمیایی با انگل عامل بیماری برای پیشگیری ضروری است.برای مداوای مبتالیان از محلولهای موضعی مثل گاما بنزن هگزا کلراید بنزیل بنزوات استفاده میشود که باید حتما با دستور پزشک تجویز شود. اقدامات بهداشتی جهت کنترل کیفی آب آشامیدنی و سالمسازی آب و کنترل بهداشت مواد غذائی در جلوگیری از شیوع بیماریها: 1- از تمامی کارشناسان بهداشت خواسته شود به مسئله استفاده از کلر در جهت سالمسازی آب آشامیدنی توجه خاص داشته باشند. 4- تهیه محلول استوک 1% جهت گندزدایی و سالمسازی آب آشامیدنی در تمامی نقاط حادثهدیده آموزشه یا الزم جهت کلرینه نمودن آب با استفاده از محلول کلر مادر از طریق بهورزان به خانوادهها آموزش داده شود. 3- بهورزان ضمن آموزش دقیق به خانوادهها درزمینه استفاده از کلر مادر بایستی بر نحوه عمل نظارت نموده و کلر آزاد باقیمانده را در حد 8/2-4/2 ppm کنترل نمایند. 2- کاردان یا کارشناس بهداشت آب آشامیدنی را نمونهگیری و آزمایش کند. ازنظر شیمیایی و باکتریولوژیکی 0- کنترل بهداشت محیط و مواد غذایی مراکز تهیه توزیع و فروش مواد غذایی و اماکن عمومی ازجمله کیفیت مواد غذایی ابزار و لوازم و بهداشت فردی پیشهوران توسط کارشناسان بهداشت محیط صورت گیرد. 6- نصب و راهاندازی توالته یا اضطراری یا صحرایی که باید دارای نشیمنگاه مناسب هواکش روکش سقف فلزی پنجره قابل باز کردن چاه به عمق 3-8 متر و قطر 92 41

42 سانتیمتر باشد. که برای ایجاد توالت در اماکن عمومی و صحرایی برای 12 نفر 1 عدد نفر 4 عدد نفر 3 عدد 02 تا 70 نفر 2 عدد مدنظر گرفته شود. 7- دفع بهداشتی زبالهها که باید از ظروف درپوش دار قابل شستشو زنگ نزن و زباله حداکثر تا 42 ساعت تخلیه گردد. 8- زبالههای عفونی و بیمارستانی باید در زباله سوزهای مخصوص سوزانده شوند. 9- زبالهها در مکانه یا دفن بهداشتی و مناسب دفن شوند و از تلنبار شدن زبالهها در مکانهای دفن جدا خودداری شود. 12 -روشهای بهداشتی مبارزه با بندپایان با رعایت اصول و موازین بهداشتی صورت گیرد مثل خشکاندن باتالقها آبهای راکد نصب توری و پنجره مراقبتهای بهداشتی از چاههای فاضالب و روشهای شیمیایی و سمپاشی و مبارزه بیولوژیک. 11 -تمیز نگهداشتن محل نگهداری دام و طیور دفع صحیح فضوالت استفاده از توری برای درها و پنجرههای اماکن پوشاندن در چاه مستراح ازجمله اقدامات در جهت جلوگیری از رشد و تکثیر حشرات و جانوران موذی است. 14 -با توجه به نقش مگس در انتقال عوامل بیماریزای رودهای و موارد بروز اپیدمی نسبت به سمپاشی و طعمهگذاری برای مبارزه با مگس با استفاده از امکانات موجود اقدام گردد. 13- حریم منابع آب آشامیدنی:بهمنظور حفظ حریم منابع آب آشامیدنی جلوگیری از آلودگی منابع آب آشامیدنی و حذف منابع آلوده در خصوص تشکیل جلسات کمیته حفاظت از منابع آب اقدامات الزم صورت پذیرد. 42

43 پیشگیری و مبارزه با بیماریه یا رودهای از طریق بهسازی محیط: 1- بهمنظور حصول اطمینان از دفع بهداشتی مدفوع و فاضالبها وضعیت توالتهای موجود برحسب اطالعات اپدمیولوژیک بهدستآمده و آموزش الزم برای بهسازی آنها را با توجه به دستورالعملهای بهسازی و بهداشتی داده شود. 4- نظارت بهداشتی به امر کیفیت آب تولیدشده آبشیرینکنها و آب مصرفی کارخانهها یخسازی و نوشابهسازی صورت پذیرد. آزمایشها باکتریولوژیکی و ملزم نمودن مسئولین کارخانهها به رفع نواقص بهداشتی تأسیسات آب تولیدی و مصرفی و همچنین نظارت بر امر توزیع یخ بهمنظور جلوگیری از آلودگی ثانوی معمول گردد. 3- با برگزاری دورهه یا کنترل کیفی مواد غذایی مربوطه نظارت علمی فراهم سازند. آموزشی کوتاهمدت در ارتباط با کنترل کیفی آب آشامید ین در ردهه یا بر اجرای عملیات مختلف در سال ضمن ارتقاء سطح آگاهی کنترل کیفی آب آشامید ین و مواد غذایی و افراد را 2- ضدعفونی مستراحها و مدفوع بیماران و حاملین در منازل و بیمارستانها با استفاده از شیر آهک %42 یا کرئولین %0 یا پرکلرین با غلظت. ppm جلوگیری شدید از تماس مگس با مدفوع. 6- کلیه اتاقها راهروها دربه یا ورودی و جاهای که بیمار با آن در تماس بوده باید با محلول هاالمید 0 در هزار گندزدایی شود. برای این کار بهتر است از سمپاشهای 12 لیتری استفاده نمود. 7- زباله را باید در ظرفهای دربدار جمعآوری و پس از ضدعفونی با شیر آهک %42 یا کرئولین %0 نسبت به معدوم نمودن آن اقدام نمود تا موجب جلب مگس نگردد. 43

44 8- در خصوص سالمسازی و ضدعفونی آب و سبزیها نسبت به آموزش افراد عادی اقدام نمایید. زباله بیمارستانی بایستی توسط دستگاه زبالهسوز سوزانیده یا و توسط ماشین -9 اختصاصی به محل مناسب انتقال و دفن شود. 12- ضدعفونی اتومبیلها و آمبوالنس. برای ضدعفونی اتومبیلهایی که برای حمل بیماران مشکوک و یا انتقال زباله بکار میبرند از محلول 0 در هزار هاالمید به نحوی استفاده میشود که تمام قسمته یا داخلی و درب و دستگیره اتومبیل با محلول آغشتگی کامل پیدا کند. توصیه میگردد که حداقل یک نفر کاردان بهداشت محیط در تمام بیستوچهار ساعت کار در بیمارستان باقی بماند و هشت ساعت کار برای هرکدام در نظر گرفته شود. 11- تدفین اجساد در مورد بیماران مشکوک فوتشده باید پس از مسدود نمودن کلیه منافذ جسد با پنبه جسد را مدت 12 دقیقه در محلول غلیظ پرکلرین) 122 گرم پرکلرین 62 %در یک مترمکعب آب( نگهداری و پس از غسل آن با آب کلردار با کفن آغشته به محلول پرکلرین و با محلول دو درصد فنول یا کرزول پیچیده و با آمبوالنس مخصوص به محل دفن حمل نمود. کلیه مراحل غسل و دفن باید تحت نظر یک نفر کاردان بهداشت محیط انجام پذیرد. چنانچه ماده ضدعفونیکننده در دسترس نباشد یکالیه آهک باید در کف تابوت ریخت و جسد را در آن گذاشت. نکات قابلتوجه در تهیه محلوله یا مادر : 1- تهیه محلول کلر %1 ذخیره )کلر مادر( : برای تهیه محلول کلر %1 ذخیره جهت سالمسازی آب آشامید ین عدم دسترسی به آب آشامید ین سالم به شرح زیر اقدام نمایید : در شرایط اضطراری و 44

45 10 گرم هیپوکلریت کلسیم %72 )پرکلرین( در صورت دسترس بودن. و یا 33 گرم گرد سفیدکننده کلروردشو %32 در صورت در دسترس بودن. و یا 402 سیسی هیپوکلریت سدیم %0 )آب ژاول( در صورت در دسترس بودن. و یا 112 سیسی هیپوکلریت سدیم %12 )آب ژاول( در صورت در دسترس بودن. را در یک بطری )تیره( یک لیتری ریخته و به آن آب اضافه کنید. محلول بهدستآمده محلول %1 کلر است. محلول کلر %1 در جای خنک و در ظرف دربسته و دور از نور خورشید نگهداری شود. محلول کلر بهتدریج باگذشت زمان کلر مؤثر خود را از دست میدهد و باید از تاریخ تهیه در کمتر از یک ماه مصرف شود. 4- ضدعفونی آب آشامید ین : در مواقع مشکوک بودن آب در دسترس جهت آشامیدن یا جوشانیدن آن ضدعفونی بهوسیله کلر و قرص کلر و یا کاربرد آبلیمو در گندزدایی وگند زدایی آب با نود خورشید به شرح زیر اقدام نمایید. سه قطره از محلول %1 را به یک لیتر آب اضافه کنید پس از 32 دقیقه آب موردنظر مناسب شرب است. مقدار 3 قطره محلول کلر برای آبهای روشن و زالل و برای آبهای تیره 7 قطره بکار ببرید. اگر آب کدورت داشته باشد و زالل نیست و همراه آب مقدار زیادی مواد معلق وجود دارد قبل از کلرزنی صاف کنید. در صورت عدم دسترسی به کلر با استفاده از روش جوشاندن و در صورت دسترسی به منابع انرژی کارایی این روش مناسب بوده و میتواند کلیه عوامل بیماریزا را از بین برد. با توجه به توانایی حرارت در نابود نمودن عوامل بیماریزا از این روش میتوان برای گندزدایی آبهای کدر در مقیاس کم نیز استفاده نمود. در این روش طعم آب تغییر میکند که میتوان با عمل هوادهی طعم آب را بهبود داد. بدین منظور میتوان بعد از سرد شدن آب آن را درون یک ظرف ریخته و بهشدت تکان داد. 45

46 روش اجرا: - آب خام را با امکانات در دسترس فیلتر کنید. - حجم مناسبی از آب را در ظروف در دسترس ریخته و بر روی شعله قرار دهید. - آب را به مدت حداقل 3 دقیقه بجوشانید.(با توجه به ارتفاع منطقه از سطح دریا زمان جوشاندن متفاوت میباشد(. - صبر کنید تا آب سرد شود سپس آن را به ظروف درب دار و تمیز انتقال دهید. کاربرد آبلیمو در گندزدایی آب آبلیمو یکی دیگر از مواد گندزدا بوده و میتوان از آن برای گندزدایی آبهای سطحی نیز استفاده نمود. باکتری ویبریو کلرا عامل بیماری وبا در ph پایینتر از 2 0/ از بین میرود. آبلیمو داری 0 تا 8 درصد اسید سیتریک است. لذا افزودن 0 میلیلیتر آبلیمو به یک لیتر آب و زمان تماس 32 دقیقه برای نابودسازی ویبریو کلرا کافی است. روش اجرا: - آبلیمو را تهیه و در ظرف تمیز و دربسته نگهداری نمایید. - آب موردنظر را فیلتر نمایید. - 0 میلیلیتر آبلیمو را به یک لیتر آب صافشده اضافه کنید. - برای آبهای خیلی سرد دارای کدورت و یا شور و سخت دو برابر مقدار فوق آبلیمو به هرلیترآب اضافه کنید. - سپس آب را بهخوبی تکان دهید. - درب ظرف حاوی نمونه آب را بسته 32 دقیقه صبر نمایید و سپس آب را مصرف نمایید. گندزدایی آب با نور خورشید درصورتیکه منطقه حادثهدیده ازنظر تعداد ساعات آفتابی مناسب باشد میتوان از نور خورشید نیز برای گندزدایی آب استفاده کرد. بهطورکلی پرتوهای نور خورشید با طولموج 342 تا 222 نانومتر در گندزدایی آب نقش دارند. در گندزدایی آب با نور خورشید نمونه آب باید برای مدت 6 ساعت در معرض نور مستقیم خورشید با شدت بیش از 022 وات بر مترمربع قرار گیرد. گندزدایی با نور 46

47 خورشید روشی ارزانقیمت بوده ویل در گندزدایی بوده و بهجز در شرایط مناسبتر توصیه نمیگردد. قابلاطمینان نمیباشد لذا بهعنوان آخرین راهکار اضطراری و عدم دسترسی به روشهای گندزدایی روش اجرا: - مقداری از آب در دسترس را فیلتر کنید. - سپس آب را در کیسه پالستیکی تمیز و روشن و یا بطریهای پالستیکی و یا شیشهای روشن یا آبیرنگ بریزید و درب ظرف یا نایلون را محکم ببندید. - یک محل مناسب و آفتابگیر که از ساعت 12 صبح تا 2 عصر نور خورشید به آن میتابد را انتخاب و ظروف موردنظر را بهصورت افقی و مطابق شکل) ) 12 در معرض نور خورشید قرار دهید. - صبح روز بعد ظروف را بردارید. آب موردنظر قابلمصرف است. شکل : 12 گندزدایی آب با نور خورشید (SODIS( معیار انتخاب روش گندزدایی عوامل مؤثر در انتخاب روش گندزدایی تنها به موضوع هزینه محدود نمیشود بلکه کیفیت آب نوع منبع آب و عوامل آالینده اهداف مصرف آب ماهیت شرایط اضطراری 47

48 آبوهوای گندزدایی گندزدایی منطقه و دسترسی نقش دارد. با توجه به با کارشناسان بهداشتی به مواد شیمیایی این تعدد میباشد. و تجهیزات عوامل مسئولیت این درواقع گندزدایی در انتخاب روش انتخاب روش مناسب افراد با انجام مطالعات الزم بهترین و مناسبترین روش کاربردی در شرایط اضطراری را تعیین و به افراد جامعه اعالم مینمایند. بااینحال کلر و ترکیبات خورشید به ترتیب دارای اولویت یک تا پنج میباشند(. آن قرص کلر جوشاندن آبلیمو و استفاده از نور اقدامات کلی و راهکارهای تأمین بهداشت مواد غذائی در زمان بحران وظایف تأمین و توزیع مواد غذائی به عهده سازمان هاللاحمر است تغذیه و بهداشت مواد غذائی بر عهده وزارت بهداشت میباشد. و وظایف نظارت بر مهمترین دالیل بروز مشکالت غذا رسانی در بحران تخریب منابع تولید مواد غذایی )از بین رفتن زمینهای کشاورزی تخریب چاهها و قناتها از بین رفتن دامها و طیور و علوفه و غذای موردنیاز آنها تخریب کارخانهها و یا توقف فعالیتهای تولید مواد غذایی در آنها(. اختالل درروند توزیع غذاها به دلیل تخریب فروشگاههای مواد غذایی و یا تخریب راهها و جادهها. آلوده شدن آبهای لولهکشی به دلیل شکستگیها و نیاز مردم به آب سالم. از بین رفتن مراکز ذخیره مواد غذایی نظیر سیلوها سردخانهها و انبارهای مواد غذایی. قطع برق و از بین رفتن وسایل نگهداری مواد غذایی و درنهایت فساد مواد غذایی. آشفته شدن وضعیت مالی خانوادهها و نبود امکان خرید مواد غذایی. 48

49 بهداشت مواد غذائی : طبق تعریف کدکس بینالمللی بهداشت مواد غذائی عبارت است از کلیه موازینی که رعایت آنها در تولید فرایند نگهداری و عرضه مواد غذائی ضروری است تا ماده غذائی سالم باکیفیت باالی بهداشتی به دست مصرفکننده برسد. پس در بهداشت مواد غذائی در مرحله اول سالم بودن غذا و پسازآن باال بودن کیفیت خوراکی آن مدنظر میباشد. شرایط نگهداری مواد غذائی در بحران مواد غذائی مقاوم به فساد : از قبیل شکر آرد برنج و... باید در شرایطی بهدوراز رطوبت گردوغبار دسترس حشرات و جوندگان در مدت کوتاه نگهداری شود. و خارج از مواد غذائی فسادپذیر: نیاز به شرایط نگهداری ویژه )در یخچال و یا فریزر ) داشته و درصورتیکه امکان تأمین دستگاهه یا برودتی در شرایط بحران ( بروز بالیای طبیعی ) در منطقه وقوع حادثه وجود نداشته باشد الزم است در محلهایی بهدوراز محل ایجاد بحران که شرایط نگهداری مطلوب مواد غذائی فسادپذیر وجود دارد نگهداری نموده و به میزان نیاز مصرف روزانه بین حادثه دیدگان توزیع شود. فساد مواد غذائی : از مهمترین عوارض نگهداری مواد غذائی در شرایط نامطلوب میتوان به فساد مواد غذائی اشاره نمود. تعریف : زمانی که یک ماده غذائی دچار تغییراتی شود و یا اینکه واکنشه یا شیمیائی در آن به صورتی به وقوع بپیوندد بطوریکه ارزش مصرفی آن کامال پائین آمده و یا از بین برود در این صورت چنین ماده غذائی را فاسد مینامند. 49

50 عوامل فساد مواد غذائی : الف ) عوامل بیولوژیکی ) عوامل میکربی ( باکتریها مخمرها کپکها ویروسها ) عوامل انگلی ( تریشینوز یس تنیازیس هیداتیدوزیس پروتوزوئرها حشرات و جوندگان ب( عوامل فیزیکی حرارت رطوبت نور و زمان ج( عوامل مکانیکی چ( عوامل شیمیائی و بیو شیمیائی عواملی که بهطور طبیعی در مواد غذائی وجود دارند ( مثل آمیگدالین در بادام تلخ سوالنین در قارچها فلزات در نمک طعام... ) - عواملی که از خارج مواد غذائی وارد میشوند ( افزودنیه غیای رمجاز ) طرز تشخیص فساد مواد غذائی ازنظر ظاهری با استفاده از اندامه یا حسی : در تشخیص مواد غذائی فاسد از اندامه یا حسی زیر استفاده میکنیم: o چشم )حس بینائی( توجه به وضعیت ظاهری ماده غذائی. چگونگی استفاده از حس چشم)بینائی( در تشخیص فساد مواد غذایی : درصورتیکه رنگ مواد غذائی طبیعی نباشد میتوان آن را یکی از عالئم فساد مواد غذائی دانست خوشبختانه در اغلب اوقات با تغییر رنگ در مواد غذائی بوی نامطبوع و خارج شدن از شکل طبیعی و ظاهری )نرم و یا شل شدن( دیده میشود.بنابراین فساد مواد غذایی را میتوان از تغییر رنگ تغییر بو)ایجاد بوی غیرطبیعی(و خارج شدن از حالت طبیعی و ظاهری)مثال نرم شدن بافت مواد غذایی (تشخیص داد. 51

51 o بینی )حس بویائی ) برای تشخیص بوی طبیعی ماده غذائی. چگونگی استفاده از حس بویایی)بوئیدن( در تشخیص فساد مواد غذایی : خوشبختانه کلیه مواد غذایی سالم فاقد بوی نامطبوع میباشند. بنابراین داشتن هر نوع بوی نامطبوع و غیرطبیعی میتواند دلیل بر فساد و غیرقابلمصرف بودن ماده غذایی باشد.نظیر بوی فساد و گندیدگی در گوشت و ماهی. o دست )حس المسه( برای تشخیص نرمی زبری و بافت طبیعی ماده غذائی چون حافظه انسان براثر سالها دیدن بوئیدن و لمس کردن مواد غذائی رنگ بو و سفت یا نرم بودن آنها را به یاد دارد ازاینرو انسان رنگ بو و بافت طبیعی مواد غذائی را که با آنها سروکار داشته میتواند تشخیص بدهد. چگونگی استفاده از حس المسه)لمس کردن انگشتان(در تشخیص فساد مواد غذایی : نظر به اینکه اکثر مواد غذایی فاسد و یا در حال فساد)در مقایسه باحالت طبیعی و سالم آنها(تغییر حالت داده و نرم میشوند. ازاینرو یکی از روشه یا تشخیص بعضی از مواد غذایی فاسد )یا نزدیک به فساد(استفاده از حس المسه )انگشتان(میباشد. هب عنوانمثال در تشخیص ماهی فلس دار فاسد یکی از راهه یا تشخیص فروبردن انگشت در بدن ماهی است که درصورتیکه فاسد شده باشد اثر فشار انگشت در پوست بدن ماهی باقیمانده و در زمان طوالنی به حالت اولیه برمیگردد. آیا میتواند از حس چشایی )زبان(جهت تشخیص فساد مواد غذایی استفاده نمود با توجه به اینکه در اغلب مواد غذایی فاسد با تغییر رنگ تغییر بو تغییر شکل طعم مواد غذایی هم نامطبوع میگردد بنابراین قضاوت در خصوص سالم یا فساد مواد غذایی با استفاده از حس چشایی )چشیدن(صحیح نمیباشد. زیرا بعضی از مواد غذایی فاسد )خصوصا کنسروها(ممکن است دارای سمومی باشند که با چشیدن مقدار بسیار کمی از آنها ایجاد مسمومیت مینمایند. 51

52 مواد غذائی که برای روزهای اولیه بحران توصیه میشود : فرآوردهه یا خشک. به دلیل عدم دسترسی به نان و سایر فراوردهای آردی تازه استفاده از نانه یا بیسکویت نان سوخاری در تأمین بخشی از نیازهای غذائی مفید است. کمپوت انواع میوهها. خشک با توجه به اینکه ویتامینها اغلب از طریق مصرف میوهها و سبزیجات تأمین میشود به دلیل شرایط بحران امکان دسترسی به میوه و سبزی استفاده از کمپوت میوهها میتوان در تأمین ویتامینها مفید واقع شود. آبمیوهه یا استفاده از آبمیوهه یا بستهبندیشده توسط کارخانههای معتبر. بستهبندیشده در تأمین بخشی از ویتامینها که از طریق مصرف میوههای تازه تأمین میشوند مؤثر خواهد بود. شیر استریلیزه و سایر فراوردههای لبنی پاستوریزه. شیراسترلیزه به دلیل عدم نیاز به شرایط ویژه نگهداری میتواند جایگزین مناسبی برای شیرهای پاستوریزه مصرفی اهالی مناطق بالزده باشد.سایر فراوردههای لبنی پاستوریزه مثل پنیر ماست و... که به خانوارها تحویل میگردد کارشناسان بهداشت تعیین میشود مورداستفاده قرار گیرد. خشکبار. اعم از مغزها ( مغز گردو مغز بادام مغز پسته و...( برگه الزم است در مهلتی که توسط میوههای مختلف کشمش. توصیه میگردد این محصوالت که در شرایط معمولی ماندگاری طوالنی دارند مورد مصرف قرار گیرد باوجوداینکه بخش اعظمی از مواد غذائی که در زمان بروز بالیای طبیعی و مصرف میشود بهوسیله ارگانهای دولتی مسئول و افراد خیر اهدا میشود و پس از تائید مقامات بهداشت بین اهالی مناطق آسیبدیده از بالیای طبیعی توزیع میشود بازهم رعایت دستورات بهداشتی صادر توسط کارشناسان در کاهش مخاطرات ناشی از مصرف مواد غذائی ( اعم از انواع مسمومیت و عفونتهای غذائی ) بسیار مؤثر میباشد. 52

53 محصوالت کنسرو شده. این محصوالت اعم از کنسروهای گوشتی کنسرو لوبیا کنسرو مرغ و تن ماهی علیرغم دقت و حساسیتی که در تولید آنها به عمل میآید بازهم احتمال آلودگی در اثر فعالیته یا میکروبی وجود دارد لذا توصیه میشود قبل از مصرف به مدت 10 دقیقه در حرارت جوش قرار گیرد. در هیچ حالت حتی داشتن تاریخمصرف معتبر استفاده از کنسروهای که قوطی آنها بادکرده زنگزده و یا دارای نشت میباشند توصیه نمیشود لذا الزم است از مصرف آنها خودداری گردد. عالئم و نشانهه یا فساد در بعضی از مواد غذایی عالئم فساد در نان : بوی کهنگی و مشاهده کپک در سطح نان. عالئم فساد در شیرینی : بوی نامطبوع طعم ترشیدگی کپکزدگی. عالئم فساد در آبلیمو: رنگ غیرطبیعی رسوب بیشازحد وجود کپک در سطح آبلیمو. عالئم فساد در نوشابههای گازدار : رنگ غیرطبیعی وجود ذرات معلق در نوشابه تغییر طعم. عالئم فساد در کشک مایع : بوی تند و زننده غلیظ شدن بیشازحد تغییر رنگ طعم نامطبوع. عالئم فساد در کره : تغییر رنگ و بو تند شدن طعم پیدایش لکهه یا رنگی در اثر کپکزدگی. عالئم فساد در پنیر: تغییر رنگ بوی تند چسبناک یا لزج شد ن سطح پنیر در اثر کپکزدگی خرد شدن آسان در هنگام برش. عالئم فساد در بیسکویت: 53

54 جذب رطوبت تغییر رنگ بوی نم کپکزدگی سطحی)بوی کپک(وجود حشره یا الرو حشره در بیسکویت. عالئم فساد درترشی خیار شور: رنگ غیرطبیعی کپکزدگی سطحی بوی نامطبوع طعم غیرطبیعی. عالئم فساد در آجیل: رنگ غیرطبیعی بوی نامطبوع حشره زدگی طعم تند و غیرطبیعی ظاهر کپکزده. ده اقدام برای تهیه و مصرف غذای سالم ( به پیشنهاد سازمان بهداشت جهانی 1991(: 1 -غذای سالم فرایند شده را انتخاب و مصرف کنید. 4- غذا را کامال بپزید. 3- غذای پخته را سریعا بخورید. 2- غذای پخته را با دقت و بهطور صحیح نگهداری کنید. 0- غذای پخته را قبل از مصرف مجدد بهطور کامل گرمکنید. 6 -از تماس غذای خام با غذای پخته جدا اجتناب کنید. 7 -هنگام شستشوی دستهایتان همواره از صابون استفاده کنید. 8- تمامی سطوح آشپزخانه و مکانهای عمومی عرضه مواد غذائی را همیشه تمیز نگهدارید. 9- غذاها را از دسترسی حشرات جوندگان و سایر حیوانات دور نگهدارید. 12- همواره از آب بهداشتی و سالم استفاده کنید. 54

55 برخی از مسمومیتهای رایج مواد غذائی : اقدامات الزم هنگام بروز مسمومیتهای غذائی : هنگامیکه مسمومیت غذائی اتفاق میافتد و یا مشکوک به مسمومیت غذائی هستیم باید اعمال زیر انجام شود بالفاصله جریان را به اطالع مقامات بهداشتی مسئول رسانیده و یا مسموم را به بیمارستان ویژه مسمومین برسانیم نگاهداری باقیمانده مواد غذائی که بهوسیله فرد یا افراد مسموم مصرفشده. هرگز این مواد را نباید دور ریخت زیرا آزمایشها الزم بر روی آنها در اغلب موارد راهنمای خوبی برای پزشک و مسئولین میباشد. جمعآوری نمونهه یا از مواد استفراغ شده و مدفوع بیمار جهت انجام آزمایشها الزم همکاری با پزشک و مقامات مسئول با دادن پاسخ صحیح به سؤاالت آنها و اطالعات الزم به مقامات مسئول زیرا پاسخ صحیح میتواند راهنمای ارزندهای برای شناخت علل آلودگی و درنتیجه جلوگیری از آلودگیها باشد. 55